Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren ondoren 279
nagusia, horrela Estatu-nazio espainiarraren eraikuntzan funtsezko arma dela -eta izan
nahi duela- erakutsiko duelarik. Behin baino gehiagotan joko du irakaslegoak
Gobernuaren atea laguntza eske ; itxuraz interes korporatiboak bultzaturik baina aldi
berean -eta hau da guk azpimarratu nahi duguna- mezu ideologiko nabarmena isladatuz .
Esate baterako, Bizkaiko "Asocición provincial del Magisterio" delakoak - "Asociacion
nacional"-aren bidez- eskari garbia luzatuko dio Estatuari 1906an kontzertu ekonomikoak
berritzeko garaian : kontzertua berritzen baldin bada, eta hor oinarrizko irakaskuntzari
buruzko ordainketa sistema sartuz gero, euskal diputazioek, eta ez udalek, arduratu
beharko lukete irakaslegoaren ordainketaz "en forma análoga á la que el Estado emplea
en el resto de la Nación" ; diputazioek -eta kontzertuan hau horrela azaltzea eskatuko duirakasleen
eskubideak bermatzeko derrigorrezko betebeharra izango lukete, irakasle
hauek Espainiako beste gainontzeko irakasleek dituzten "todos los beneficios que las
disposiciones vigentes y las que se dicten en los sucesivo concedan al Magisterio público
de primera enseñanza" izan ditzaten ; hau da, nazioa bat izanik -Espainia- ezin da
irakasleen arteko bereizketarik egin eta, alde horretatik, Euskal Herrian diharduten
irakasleek beste "provincias españolas"-etako irakasleek dituzten eskubideak izan
beharko lituzkete . Arazo korporatibo hutsa? ; ez dugu uste :
"Que la organización de la primera enseñanza pública en las
Provincias Vascongadas y Navarra, el nombramiento de sus maestros, las
dependencias de éstos con respecto á las autoridades y cuanto se refiera
á la vida oficial se rijan siempre por las mismas disposiciones que estén
en vigor en las otras provincias del reino, puesto que el Magisterio de las
primeras no es más que una parte de la entidad «Magisterio
Español»"`
Abiapuntua bat izanda ere -ekonomikoa, alegia-, irakaslegoak planteatzen duena
haruntzago iristen dela esango genuke -begien bistako da- : Euskal Herrian diharduen
irakaslegoa espainiarra den enborraren adarra besterik ez da eta, ondorioz, uniformizazioa
ezaugarri nagusitzat izango duen irakaskuntzaren antolaketa ezinbestekoa . Euskalduna-k
euskal diputazioei zein udalei deia luzatuko die irakaslegoaren helburu horien aurka
jotzeko eta Euskal Herrian errealitate berri bat eraikitzeko lan egin dezaten . Horretarako,
hezkuntz-sistemaren egitura zein den jakinik, unibertsitate autonomia ezinbestekoa
izango da; baina argi dezagun -eta zera ezagun bat errepikatzen zaigula hemen ikusiko
dugu- ez dela Euskal Herriak oraindik ez duen unibertsitateari buruzko inolako aipamenik
egingo -nahiz eta horretarako unibertsitatea izatea ezinbesteko baldintza izan- . Hori
izango litzateke bidea, deszentralizazio administratiboa, zentzu politikoan, gauzatzea
oraingoz ez baita posible ikusten, autonomi gradu altuagoa eskuratu ahal izateko :
oposaketak Euskal Herrian egingo lirateke, eta ez Valladolid-en -ezta ere Zaragozan,
nahiz eta honi buruz askotan ez jardun (ezaguna den ukitu "bizkaitarra", alegia)- ;
hezkuntza-egitura bera kolokan jarri gabe, aipatu irakaslegoak sendoa ikusi nahi duena
"' "La Asamblea de los maestros", in Euskalduna, 1906NII/28 .