Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

118 Euskal Nazionalismoa eta Hezkuntza (1895-1923)
baterako,irakasle karlistei ere "que ha trabajado en favor de la Justa Causa ib3 ("Don
Carlos"-ena, alegia) zehaztea ahaztuko ez zaien bezala, "el incontestable mérito de
haberse negado á jurar la Constitución de 1869" 64 bezalako argudioek irakasle liberaleen
aurkako "ehizaren" berri ematen digute ; karlistekin bat egiten ez duten irakasleak beren
lanpostuetatik kenduko dituzte Diputazioek eta errepresio gogorragoaren beldur izango
denik ez da faltako ("se han visto precisados á ausentarse de sus destinos, previa
autorización, por amenazas graves de los carlistas" esango du Bizkaiko Gobernu
Zibilak), irakasle hauek hirburuetara emigratu eta konstituzionalak diren udalen babesaren
bila jo beharko dutelarik66 . Karlistek, beraz, "afectos a la causa" beharrezkotzat joko
dituzte' hezurtza-sistema liberaletik aldegintzeko eta kontrolatzen duten lurraldean
sistema paraleloa sortzeko eta irakasle leialengan bilatuko dute sostengua helburu hori
burutzeko .
Eta zeintzuk dira "Estatu" karlista horretan gauzatu nahi diren proiektuak"
Beharbada Bizkaian 1875ean eratu "Junta Superior de Instrucción Pública y Sanidad"
izenekoak egindako lanaren azterketa oso interesgarria izango da, erakunde honek
burutuko baitu, oinarrizko irakaskuntzari dagokionez, proiekturik deigarrienetariko bat .
Zalantzarik gabe "Junta" honen ekarpenik interesgarriena Bases para la forinación del
Reglamento de las Escuelas de Instrucción primaria-n aurkituko dugu . Oinarri hauen
G3 Irakasle plaza betetzeko Tolosako Udalari bidalitako idazkia (1874/IV/13) . Tolosako Udal
Artxiboa, b-9-5-1-15 .
64 Gipuzkoako "Junta Provincial de Instrucción Primaria"-k (ez "Junta Provincial de Instrucción
Pública"-k -bata karlista da eta liberala bestea) Tosolako udalari irakasle bat izendatzeko proposamena
(1874-IX-29) : Tolosako Udal Artxiboa, B-9-5-1-15 .
6s Bizkaiko Gobernu Zibilak "Fomento"-ko Ministeritzara igorritako idazkia, non irakaslegoaren
beni ematen den (18741XI/25) . Archivo General de La Administración Civil del Estado ; leg . : 6233 .
66 DAVILA, P . (1993) : Op . cit . ; 40-42 .
67
Edozein eran ere, agintari karlistek, foruen izenean eta udalen autonomiaz baliatuz burutu
diren "escandaloso abusos"-en aurrean, kontrol neurri batzuk ezarriko dituzte eta irakasleen kontra
joateko agindua emango "mientras no se acumulen contra ellos justas quejas a juicio de la Junta, y
Superior aprovación de la Excma . Diputación" ("Junta Superior de Instrucción pública y Sanidad del
Señorio"-k Bizkaiko Foru Aldundiari igorritako idazkia . Archivo de la Real Academia de la Historia ;
Fondo Pirala, leg . : 9-6912) .
68 Ondorengo lerrotan proiektu zehatz batzuei helduko diegu baina interesgarria iruditzen zaigu,
garaiko giroa zein zen antzemateko, Extramianak aipatzen duen adibidea hona ekartzera : Novia
Salcedok, Artiñianok, . . ., osatzen duten Bilboko "Asociación Católica" izeneko elkarteari lotuta dagoen
"Academia Literaria" delakoaren aldizkariak, bigarren gerra karlista honetan argitaratu La Juventud
Católica Vizcaina-k hain zuzen, euskarak leku pribilejiatua izango lukeen hezkuntza-sistemaren alde
agertzen zaigu (EXTRAMIANA, J .M . (1985) : Op . cit . ; 396) .