Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Hego Euskal Herria Estatu espainiarreko hezkuntza-sistema nazionalaren atarear 129
erakunde horien kezken artean . Euskal Herriak unibertsitatea izan beharko lukeela
badiote ere, esan behar da erreibindikazio honek ez duela kultur mailako arazorik ikutzen
(are gutxiago euskal kulturako arazorik) ; noski, euskal gaztediak unibertsitate mailako
ikasketak egin ahalizateko duen ezintasuna azpimarratuko da baina, tradizioa bihurtu den
aienekaren testuinguruan, kanpora joan behar izateak sortzen dituen kalteei garrantzi
handiagoa emango zaie ; diogunaren adibide adierazgarria eskaintzen digute Lau-Burzz-n
argitaratu artikulo baten berri ematen diguten Euskal-Erria-k jasotako hitz hauek
"De ahí la conveniencia, mejor la necesidad de los centros de
enseñanza donde la juventud pueda hacer sus estudios, sin correr peligro
de regresar al hogar paterno con el corazón corrompido y la inteligencia
pervertida" 106
3 .2 .2 .- Foruzaleen hezkuntz ikuspegiak
Aipatu kultur erakundeen aldetik hezkuntza-sistemaren aurkako, edo hobe esanda,
sistema honek sortzen dituen kalteen aurkako erreakzioaz gain, ezer gutxi aurkitu daiteke
irtenbideen arloan . Egia da -eta horren adibide ederra eskaintzen du, bat aipatzearren,
Donostiako EuskalErria aldizkarian argitaratu hainbat artikuluk- ez direla gutxi euskal
erakundeek aldaketa batzuk ezartzeko egin izan dituzten ahaleginak txalotzen direneko
aldiak, esate baterako euskal diputazioek institutuentzat euskarazko katedrak eskatzen
dituztenean, baina hezkuntza-sistema nazionala kolokan jarriko lukeen bestelako
proposamen berririk ez dago . Beraz, aipatu kritikak eta analisiak sistema honen aldaketa
edo Euskal Herriari egokitutako moldaketen testuinguruan irakurri beharko lirateke gure
eritziz, beti ere foruek eskaintzen zuten markoaren erreferentziarekin . Halere, nahiz hau
salbuespena besterik ez izan, euskal eskolaren aldeko lehenego ahotsak sentitzen hasiko
dira ; bitxia badirudi ere, Montevideo-tik iristen diren ahotsak ditugu, La Unión Vasco-
Navarra eta Euskal-Errian ohiartzuna izango duten abotsak hain zuzen, euskal eskolak
sortzearen aldekoak ; hona hemen Latinoamerikako hiriburu horretako euskaldunen
proposamena, aipatu kultur erakundeek Euskal Herrirako eredutzat hartuko dutena alegia :
"Ordua da bada nere adiskideak gauza oni begiratzeko, gur umeak
aztu ez ditezen nor ziran beren gurasoak .
Jarri desagun bada danon atean. eskolacho bat .
«Euskerazkoa», an ikasi dezaten gure semeak beren gurasoak itz
egiteko modua, izaera, relijio, eta beren lege jakintsuaki 107
Halere, ezin da ukatu, nahiz eta aipatu bezalako "euskerazko eskolaren" formularik
ez erabili, euskara hil ez dadin proposamen batzuk badirela : Herranek, esate baterako,
rov EUSKAL-ERRIA (1884) : 'Los grandes centros universitarios con relación á nuestro Pais" .
in Euskal-Erria, 11 . zk . ; 82 .
107 "La lengua euskara', in Euskal-Erria, 10 . zk . (1884) ; 277 (La Unión Vasco-Navarra-tik
jasotako artikulua) .