Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Lehenengo euskal nazionalismoa 179
euskal eskolek eskola espainiarrak sortu erlijio inguruko kalteengandik ihes egingo
luketelarik, liberalismoak duen kiratsa uxatuz eta erlijioaren defentsagune sutsua izanik .
Azkenik, bukatzeko, esango genuke -interpretazio honen ildotik- euskal eskolak Aranak
"euzkotarren" hezkuntza arloko espazio "natural" gisa aurkezten dituen heinean, oso ondo
egokituko litzaizkiokeela "euzkotarrak" "berez" duen erliiotasunera ; "berez" fededuna
denarentzat leku aproposa lirateke sortu beharreko euskal eskola kristauak .
4 .5 .3 .- Eskola berna eta euskara
Kristauak izateaz gain, euskal eskola hauek beste edozein eskola motagandik
bereiztuko lituzketen ezaugarri berezi batzuk ere izan beharko lituzkete . Lehenik eta
behin, nahiz eta gero zehaztuko dugun hainbat ñabardura garrantzi handikoa izan, eskola
hauetan euskarak izango lukeen presentzia nagusia nabarmendu beharko litzateke . Ez
dakienari euskara irakasteaz gain 13 , Aranak buruan dituen euskal eskolek euskaraz izan
beharko lukeen irakaskuntzaren erronkari erantzun beharko liokete ; zentzu horretan,
oinarrizko baldintza zein baliabideak eraikitzeko premia azpimarratuko du, ez baitira
euskara jakite hutsarekin irakaskuntza euskaldunak -euskaraz beharko lukeen
irakaskuntzak alegia - ezartzen dituen beharrak asetzen : "tener en euzkera todo :
gramática, libros de lectura, aritmética, geografía, historia, etc" 174, esango dio Aranak
Aranzadiri eskola horien fisonomia zehaztu nahiean, ez du uste eta, esate baterako,
euskara irakasteko katedren irtenbidea ("para enesri`ar el euskera, no en euskera") oso
egokia denik. Eta ez da oso bide egokia ("resultan poco prácticas", dio) erabilgarritasunik
ez duen hizkuntza ikastea luxua baita Aranaren iritziz (euskara bigarren mailan
geratukoda irakaskuntzarako baliagarria dela frogatzen ez badu) . Adierazpen hauek
mende hasieran eginak baldin badira ere, dagoeneko Azkuek "Euskal Ikastetsea" sortu
zuenean -Aranak eredutzat aurkezten duena ("una escuela verdaderamente patria", dio)bere
pareten artean euskara besterik entzun ez izatea txalotu zuen, ondoko ametsa
azalduko zuelarik : "¡Quién nos diera poder establecer en Bizkaya colegios donde se
enseñasen en Euskera, las letras y ciencias más necesarias, desde el alfabeto hasta la
Historia y la Geometría!i L75 .
Ezaguna denez, euskara Aranaren ardatz ideologiko nagusienetarikoa da eta bere
helburu politikoen artean bere ofizialtasunarena azpimarratu beharko litzateke, honek
irakaskuntzaren arloan dituen ondorioekin . Halere, dioguna hala izanik baina erretolika
ideologikoengandik aldenduz, hizkuntzaren gai hau bere parametro egokietan kokatu
beharko litzatekeelakoan gaude . Euskara euskal nazioaren ezaugarririk
garrantzitsuenetarikoa da Aranaren ustez, behin baino gehiagotan dioenez, euskal
173 Ikusiko dugunez, nahi horrek baditu bere "mugak" .
174 ARANA, S . (1901) : "Carta a Engracio Aranzadi " : Op. cit ., 2396 .
175 ARANA, S . (1894) : "Joya bizkaina", in Bizkaitarra, 1894/VIII/31 .