Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Lehenengo euskal nazionalismoa 177
Aranzadiri igorritako eskutitz batean Aranak -euskararen etorkizuna dela eta- aipatu
neurrien artean euskal eskolak sortzearen bidea ('fundar escuelas de euskera en los
pueblos de la frontera del euzkera mismo y en todas las villas"'), edota gure ustez oso
esanguratsua den aberriaren biziraupenerako hezkuntza-sistema sortzeko beharra
nabarmentzen duen ondorengo adierazpena, Aranak pauso hau aberriaren biziraupenerako
funtsezkotzat joko duelarik : "crear un buen sistema de educación e instrucción y
aguardar a que la juventud, por el nuevo sistema educada, se halle en edad de regenerar
a su pais i169
Belaunaldi berriengan jartzen ditu Aranak bere itxaropen guztiak, izan ere bere
garaiko euskal gizartea -eta zentzu horretan askotan erakusten duen ezkortasuna oso
adierazgarria da- "españolismoaren" gaixotasunaz jota baitago, gaitz horren "txertoa",
besteak beste, euskal eskolen bidez irits daitekeelarik . Dena den, ez da Arana euskal
eskolak sortzearen alde agertzen den bakarra ; Campionek ere, dagoeneko bizpahiru aldiz
aipatu dugun Irungo Euskal Jaietan emandako hitzaldian, oinarrizko irakaskuntza
elebiduna aldarrikatuko du (lehentasun osoa izango lukeen helburua) eta Estatuaren
aldetik lortzen ez den bitartean -"y el Estado no lo prohiba"-, euskaraz irakatsiko luketeen
eskola libreak irekitzearen aldeko deia luzatuko 10 ; Azkue ere, ikusi ahal izango dugunez,
"las escolas" uzteko deiarekin batera, "ikastegis" sortzearen alde agertuko da` .
Halere, Aranak -ez Campionek ezta Azkuek ere (azkeneko honek ez esplizituki
behintzat) egiten ez dutena- euskal eskolen sorreraren gaia dimentsio politiko berrian
kokatuko du : Campionen ustez aipatu irtenbidek egoki erantzungo lioke euskarak eta
honek bere iraupenerako behar duen euskarazko irakaskuntzak duten premiari ; Azkuek,
hizkuntzarena gaindituz, beste arlo batzuk ere ukitzen ditu (Bizkaiko historia zein
geografiaren irakaskuntza, esate baterako), hauentzako ere euskal eskolek marko aproposa
eskainiko luketelarik, baina -nahiz eta ezkutuan hor dagoela uste izan- ez du Aranak
luzatu bezalako mezu politiko zuzena erakusten . Euskal eskolak sortzeko aipatu arrazoiak
Aranarentzat guztiz garrantzitsuak baldin badira ere (gero zehaztuko ditugun
ñabardurekin), edozein arrazoiren gainetik -horien gainetik ere- helburu polítikoarekin
jokatuko du, Aberria bere planteamenduaren ardatza izanik (Aberria da enborra eta
gainontzekoak, beharra suertatuz gero, ebaki daitezkeen zuhaitz beraren adarrak) . Euskal
eskolek abertzaleak egingo dituzte eta eskola mota horietan hezituak izango diren
2395-2396 .
168 ARANA, S . (1901) : "Carta a Engracio Aranzadi" (1901/1/5), in Obras Completas. . . : Op . cit . ;
169 ARANA, S . (1899) : "Regeneración" : Op . cit .
170 CAMPION, A . (1903) : "Discurso en las Fiestas Euskaras de Irún . . ." : Op . cit . ; 202 .
171 AZKUE, R .M . (1895) : Op . cit . ; 78 .