Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskmu_aren arazoa Aranaren ondoren 343
dien balioa 365 ; euskaldun ororen betebehar nagusia dauden eskolei babesa eman eta
berriak sortzea litzateke"' .
Badirudi, edo hau pentsatzeko arrazoiak agerian geratzen direla iruditzen zaigu,
eskola horiek izandako harrera ez dela espero bezain bikaina izan eta jeltzaleek euskal
nazionalismoaren "parrokia" mugiarazteko ahaleginak, propaganda mailan bederen, hori
erakutsiko luke . Esate baterako, eskola horietan -besteetan ez bezala, eta berdin da
ofizialak edota elizarenak izan- euskara, euskal musika, Euskal Herriko geografia zein
historia irakasteaz gain, erdaraz den irakaskuntza -"oraingoz" beharrezkoa dena- oso ona
omen da eta inolako eskolak hobetu ezin dezakeen mailakoa . Hots, herritarrak eskatuko
lukeen kalitatea eskainiko lukete euskal eskola horiek -beraz, beldurrak ez luke zentzurik
izango- eta gainera (badirudi jeltzaleen erantzuna eskasa dela) edozein jeltzalek kontutan
hartu beharko lukeen zerbait dute :
"En la magna labor de euskerización, de las inás trascendentes, si
no la más trascendental, de cuantas el Nacionalismo Vasco persigue, es
la escuela el tnás poderoso auxiliar ó el obstáculo mayor que encuentra,
según sea euskerizante [aipatu eskolak] ó exotista [beste
gainontzekoak]" .
"Escuelas Vascas" direlakoak eraiki beharreko euskal irakaskuntzaren lehenengo
oinarritzat hartuak izango dira -eskolaurrean hasi eta unibertsitatean amaituko den
eraikuntzarenak, alegia-, euskal nazionalismoarentzat euskal eskolak ez izatea suizidio
hutsa litzatekeelarik ; dagoeneko abiatu den ekinbide hori babestea eta indartzea dira
jeltzaleei dagokien betebeharra` . Belaunaldi berrien formazio abertzalearen premia da
euren burua jeltzaletzat hartzen duten gurasoei helarazi nahi zaien mezua, beraien semealabak
beste eskola batera bidaltzeak -nahiz eta eskola kristauak izan- suposatzen duen
jokabide lotsagarria zein kriminala azpimarratzen delarik` . Izan ere euskal eskola horien
bezalako proiektu batek -argi eta garbi ikusten dute hau jeltzaleek- ez du aterabiderik
izango herri-mugimendu batetan oinarritu ezean . Hiritar bakar batzuk emandako diru
365 Honen inguruko artikuluak ugariak dira, hemen aipatzen ditugunak -beste askok bezala-,
bigarren eskolaren sorrera txalotzen duten aldi berean lehenengoek, gai honen inguruan euskal
nazionalimoak duen erantzunkizuna azpimarratuko dutelarik : "Las Escuelas Vascas", in Euzkadi,
1915/I/15 ; "Escuelas Vascas", in Euzkadi, 1917/1X121 .
:66 L .E .A . (1915) : "Escuelas Vascas", in Euzkadi, 1915/IV/17 .
,67 "Las Escuelas Vascas", in Euzkadi, 1915/VIII/19 .
368 MANTEROLA, V . (1916) : Op . cit .
369 " Escuelas Vascas . Por la Religión y por la Patria" . in Euzkadi, 1917/1X/28 .