Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranareni ondoren
igoerak, kontzertua dela eta, ituntzen ez diren neurrian (eta Diputazioek negoziatuko dute
hau)- Estatuaren agindua ez da indarrean jarriko, beste lekuetan ez bezala .
Esan bezala -eta dagoeneko ikusi ahal izan dugunez- irakaslegoaren elkarte
profesionalak zeharo beligerante agertuko dira, beraien interes korporatiboak bultzaturik,
eta etengabe jardungo dira Esattuko beste irkaleengandik bereiztuko dituen edozerren
kontra . Arestian ikusi dugunez, elkarte hauek gogor azaldu ziren 1906ko kontzertua
berritzeko garaian eta Estatuari eskatu, irakasleen ordainketari dagokionez, Euskal
Herrian "nazioan" -Espainian, alegia- erabiltzen zen sistema berbera bermatzea ; hots,
irakasleen eskubideak bermatzeko euskal diputazioek derrigorrez bete beharko zuketen
Espainiako beste irakasleei legez aitortu zitzaizkien eskubideak ; edo beste era batetara
esanda : diputazioek ordaindu bai, baina Estatuak ezarritakoa (dena den -eta hau da
benetan mamia duen gaia- irakasle elkarteen ustez diputazio zein udalekiko
menpekotasunari amaiera emanez gero, hobe`) . Mendeko bigarren hamarkadako
lehenengo urteak ere oso biziak izango dira (euskal diputazioak alde batetik eta
irakaslego elkarteak bestetik, bereari eusten saiatuko diren mailan) eta emaitza hau
izango dute : 1912ko abenduaren 31eko legea ; eta lege honen arabera Estatua arduratuko
da, behin betiko, irakasleen ordainketaz .
Hala ere, ezin da esan, Euskal Herriari dagokionez, arazoak amaiera ezagutuko
duenik, eta halako amaiera "borobilik" ezagutu ez dezan ahalegin bat baino gehiago
egingo du euskal nazionalismoak . Aipatu legeak oso harrera ona jasoko du irakaslego
elakarteen partetik Don Higiniok idatziriko artikulu batean jaso eta El Cantabro-k oso
modu adierazgarrian azaltzen duen bezala: "Ya no hay Pirineos" ("Gibraltar del Norte"
ezik, Nafarroa hain zuzen ere)"' . Araba, Bizkaia zein Gipuzkoako irakasleak Estatuko
beste irakasleekin berdindurik geratuko dira (teorian bederen) . Edozein eran irakasleak
kexu izango dira uste baitute euskal erakundeek soldata igoera eta, orokorrean,
ordainketari dagokionez ez dutela legea betetzen . Landetak, bere aldetik -Estatuaren
norabide falta agerian utziz- esango du ezin dela legeak babesturiko eskubideetaz hitz
"e Hona hemen, lehenago aipatu ditugun horietaz gain, Davilak (DAVILA, P . : Ibidem ; 87)
jasotzen duen Tolosako Irakasle Elkartearen dokumentu interesgarria : "el deseo de los maestros
vascongados tienen de que se les considere corro a los demás del resto de la Nación y por consecuencia
que se excluya la I"Enser?anza y los Maestros del 'Concierto Económico 'que debe firmarse en estos
días, o que se obligue en él a las Diputaciones Vasco-Navarras a concedernos las mismas ventajas que
tienen y puedan tener los de las provincias restantes, es decir que deseamos ser Maestros con los mismos
derechos y obligaciones que los del resto de España y por consiguiente que se ríos pague mensualmente
por el Estado, el mismo sueldo fijado por el Estado, sin dependencia alguna de las Diputaciones ni de
los Ayuntamientos" .
200 LANDETA, E . (1914) : "La retribución de los maestros", in La Tarde, 1914/VI/16 (aipatu El
Cántabro-ren artikulua 1913ko urtarrillaren lekoa da ; hots, legea aldarrikatu eta hurrengo egunean
argitaraturikoa) .
297