Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren ondoren
Bizkaiko Diputazioak Estatuari irakaskuntzaren autonomia eskatzearen aldeko erabakia,
besteak beste, hau irakaskuntza elebidunaren proiektua burutzeko modurik egokiena dela
iksuten delako` . Ezin ahaztu, bestalde, Euskal Herrirako nahi den Autonomiaren
markoan burutu beharreko zereginen artean ordezkari politiko jeltzaleek izan bilkuretan
irakaskuntzaren arazoari eman beharreko irtenbideak ere izango duena bere lekua,
erantzun zehatzak eman beharraren premia izango delarik ordezkari horien kezka
nagusia` . Laburbilduz, euskal nazionalismoak egin autonomiaren aldeko apostuak badu,
irakaskuntza mailan ere, arrazoi sakon bat : "la facultad amplia y exclusiva de entender
y disponer en todo lo referente á instrucción primari a berria ez den helburu
honetarako autonomiaren lege-markoa lortu beharreko helburu politikoa bihurtuko
delarik . Zentzu horretan, euskal diputazioek, Nafarroakoa izan ezik -honek bere bidea
hartuko baitu, besteen asmoa eta nahia bestelakoa izan arren-, burutu gestioek jarraipen
zuzena izango dute, eta prentsa jeltzalean isladatzen den berotasun nabarmenak herri osoa
bere erakundeen inguruan kohesionaturik biltzea izango du helburu` .
Jakina denez -barne zein kanpo arazoak direla eta, garaiko testuinguru politiko
nahasiak eta autonomiarekiko giro etsaiak eraginda"'-, euskal nazionalismoari ondorio
istilutsuak ekarriko dizkiolarik, autonomia lortzeko saiakera honek ez zuen amaiera onik
ezagutuko . Hala ere, autonomiaren alde jeltzaleek izan ikuspegi politiko nahiz
ideologikoak argitu nahiean bi dira nabarmenduko genituzkeen gai nagusiak : alde batetik
-eta eskubide historikoen leloa alboratuz (arestian aipatu formula baltsamikoa)autonomiak
suposatuko luke Estatuak irakaskuntzaren arloan inolako eskusartzerik ez
izatea, beti ere honen esku geratzen diren funtzioen artean aipatua izango ez delako -
zuzenean ez baita irakaskuntzaz ezer esaten- ; bestetik -eta hau azpimarratu nahi dugu
bereziki-, Euskal Herriak izango lukeen autonomiaz hitz egin arren, euskal lurralde
bakoitzak izango luke bere autonomia . Hots, ez dugu uste, inondik-inora, autonomia
°' "En la Diputación . La autonomía de la enseñanza . Se acuerda por unanimidad solicitar la del
Estado", in Euzkadi, 1918/V/12 .
465 "La magna Asamblea de Concejales Nacionalistas . Las Ponencias", in Euzkadi, 1917/XII/3 ;
"La labor de la Asamblea de Representantes Nacionalistas", in Ibidem, 19171XII/22 ; "La labor de la
Asamblea de Representantes Nacionalistas", in Ibidem ; 19181/21-
"' "Nacionalismo y autonomia . Actuación lógica" . in Euzkadi, 1917/VII/l9 .
'6' Hona hemen giro bero hori oso argi isladatzen duen Euzkadi-k argitaraturiko zenbait artikulu :
"Por la autonomía vasca . Viaje triunfal de las Diputaciones . Las multitudes vascas, aclaman á sus
representantes" . 1917/VII/16 ; "Las Diputaciones vascas, unánimes, acuerdan reclamar la autonomía á
los Poderes de Madrid . Brillantísimo recibimiento á los diputados", 1917/VII/17 ; ARANZADI, E . : "Con
las Diputaciones", 1917/X122.
468 ESTORNES, l . (1989) : "Génesis del Estatuto . . ." : Op . cit ; 93-94 . Gai hau askoz ere landuagoa
du Estornesek dagoeneko bizpahirutan aipatu beste lan honetan : ESTORNES, I . (1990) : La construcción
. . . : Op . cit . ; 146-149 .
371