Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Lehenengo euskal nazionalismoa 143
bertakoak direnak haur "maketoekin" nahasten direnean pozoindu, kutsatu, usteldu egiten
dira eta ezin izango diote euskaldun/fededun identifikazioari eutsi .
Euskadik ezin badu praktikan katolikoa izan, Espainiarren menpe dagoen heinean,
ezin izango dio helburu horri heldu liberala eta espainiarra den hezkuntza-sistema jasan
behar badu . Beraz, Aranaren ustez, irtenbide bakarra Euskadi independientearen markoan
sortu beharreko hezkuntza-sistema konfesionala litzateke . Ez dugu, aztertu ditugun
dokumentuen artean, horrelako adierazpen zuzenik aurkitu, baina gure ustez, Aranak
idatzitakoaren ondorio zuzena litzateke . Dagoeneko "Euskeldun Batzokija"-ko araudian
honako artikulu interesgarria aurki daiteke : "Bizkaya se establecerá sobre una completa
e incondicional subordinación de lo político a lo religioso : del Estado a la Iglesia" 51 .
Osoa eta baldintzarik gabekoa den menpekotasun horrek, besteak beste, suposatuko luke
edozein eratako hezkuntza-politikak Elizaren aurrean burua makurtu behar izatea . Euskal
herrialdeek osatuko luketeen konfederazioak ez luke, beraz, hezkuntza-marko
konfesionala besterik izango, Euskadiko kristautze osoa arriskuan jarriko lukeen edozein
eskola laikontzako lekurik ez legokeelarik .
Halere, esandakoa liberala den Espainiarekin apurtzearekin etorriko litzatekeen
zerbait da, baina, beste zer edo zer egin ezean, ez luke Euskal Herrian bizi (eta jaio) diren
espainiarrekin izan beharreko harremanak suposatuko lukeen kaltea ekidituko . Eman
dezagun, Aranak dioenari jarraituz, Euskadi independientea badagoela eta, bere buruaren
jabe den heinean, hezkuntza-sistema konfesionala ezartzen dela . Liberalismoaren eta
laizismoaren arriskua desagertu egingo litzateke, modu honetan Jaungoikoaren izarra
bakarra litzatekeelarik Euskal Herriko zeruan . Baina ez ; Euskal Herrian bizi diren (eta
jaio) diren espainiarrek Aranak bilatzen duen armomia "mistiko" hori apurtuko lukete
()akina" denez, espainiarrak guztiz "iragazkaitzak" dira katolizismoaren aurrean) eta
otuko zaion irtenbidea honako hau da : " . . ., tomo extranjeros, estarían siempre aislados
de los naturales en . . . el culto, las asociaciones, la enseñanza, las costumbres y la
amistad y el trato . . . " 5 '- .
Isolamendua, beraz, irakaskuntzan ere euzkotarrak ez diren horientzako ; edo beste
modu batera esanda : Arana konfesionala izan beharko lukeen irakaskuntzaren alde dago ;
hau ez da posible liberala den Estatu Espainiarraren barruan ; solik independentziak
ahalbideratuko luke helburu hori ; baina, hala eta guztiz, erlijioaren izenean, populazio
baten baztertzeari -espainiarrena, hain zuzen- ezinbesteko neurria dela deritzo . Ez du
Aranak isolamendu hori nola gauzatuko litzatekeenaren inguruko inolako zehazkizunik
ematen : eskola bereziak eraiki beharko lirateke? ; noren eskuetan utziko lituzke? ; balizko
euskal Estatuak izango al luke inongo kontrolik? ; hezkuntza-sistema hipotetiko honen
51 Estatuttos de Euskalduu Batzokija, 6 . art .
52 ARANA, S . (1897) : "Efectos de la invasión" ; Op . cit .