Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakasku azaren arazoa Aranaren ondoren
eta pagatu . Egia da, interinitateak direla eta, ez dela hau Euskal Herrian (Nafarroaren
salbuespen inbidiagarria alde batera utzita) gertatzen den zerbait, Estatu guztian baizik .
Baina tokian tokiko erantzunak behar direnez, planteiatu beharko litzateke, Landetaren
ustez, jasotzen ez den zerbitzuarengatik -nahiz eta komeniorik izan bai- ordaintzeari uko
egitea, Estatuak ezin baitu -ez da batere bidezkoa- kobratu eta eman ez 209 . Halere, esan
behar da hau jotzeko itxura besterik ez dela, gogor planta erkutsi nahi duenak egiten duen
keinua -berak hala aitortua-, guri salaketa jaso eta animoaren berri ematea geratzen
zaigularik . Kontua da ez dela batere zuzena izango, euskal jeltzaleen ustez, euskalduen
dirua (bizkaitarren diruaz hitz egiten bada ere gehiago) ez dagokien zerbait ordaintzeko
erabiltzea . Ez da zalantzan jarriko irakasleek duten "recurso legítimo a su jubilación y
orfandad de us hijos y viudas" -legeak agintzen duenaren arabera-, baina ez bertako
ekonomiaren bizkar -ardura dadila Estatua, Hacienda Ministeritzaren bidez esate
baterako-` .
Baina arazoak leundu beharrean areagotu egingo dira, eta lehendik ordaintzen zena
huskeria ez baldin bazen, euskal diputazioek gastu berriei aurre egin behar izango diote .
Orain -1915- gainera besteak beste irakaslegoaren ikuskaritzaz arduratuko den oinarrizko
irakaskuntzaren "Inspección Provincial" delakoak beste zama bat suposatuko du -"por
afectar al presupuesto", izan ere diputazioen esku geratuko baita -ordaindu beharrekoa,
alegia- aipatu ikuskaritzari dagokion "local y mobiliario, escribiente y ordenanza", nahiz
eta Estatuaren aldetik behin eta berriro aipatu legeak -geuk ere arestian aipatu dugun
1912ko abenduaren 30eko legea, hain zuzen ere- horretarako betarik eman ez -legea
eskutan, Estatua arduratu beharko litzateke halako gastuetaz- 211 . Antzeko zerbait esan
daiteke -eta esango da- "Jefes de las Secciones administrativas de las Vascongadas"
direlakoei buruz . Administrazio sail hauetako buruek soldata izateko eskubidea
aldarrikatuko dute -euskal nazionalisten aldetik zalantzan jartzen ez den eskubidea- eta
euren ustez Estatuak euskal diputazioak horretara behartu egin beharko lituzke, zentzu
horretan Ministeritzara zuzenduko direlarik . Sailburu hauek irakaslegoaren eskalafoiaren
barruan daude baina Diputazioak arduratuko dira beraien ordainketaz, eta erakunde
horiekiko haserrea nabarmena izango da -"pagan nuestros mezquinos sueldos"- ;
irakaslegoak sarritan egin duen legez, hauek ere euskal diputazioak behartzearen alde
agertzen diren aldi berean uniformizazio eske arituko dira . Berriro eskuzabal agertzen da
Estatua, baina "xoxak" -eta hau onartezina da "Don Higinioren" ustez- beste batek
emanda :
209 LANDETA, E . (1915) : "Querer es poder", in La Tarde, 1915/V/31 .
2 10 LANDETA, E . (1915) : "El director de la Primera Enseñanza y la Diputación", in La Tarde .
1915/V1116 .
2 " LANDETA, E . (1915) : "El Sr . Gobernador civil y la Exma . Diputación", in La Tarde.
1915/VIII/7 .
301