Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Lehenengo euskal nazionalismoa 159
los maestros bizkainos apoyásemos a los maketos, después que ellos nos quitan el pan en
nuestra propia casai 103 . Non geratzen da, bestalde, gurasoak beraien seme-alabak jaso
behar duten irakaskuntza kontrolatzeko eskubidea? (ez da faltako ere traizio hitza beraien
seme-alaben heziketa irakasle "maketoen" eskuetan uzten duten gurasoentzat 104) Aranak
darabilen arrazonamenduaren eskema bi hitzetan labur daiteke : norenak, herri
bizkaitarrenak ez badira, irakasleek jasotzen dituzten soldatak? ; eta diru hori, ez al da
bada ateratzen familia bizkaitarren izerdiari esker? ; ez al dute, beraz, haur bizkaitarrak
jaso(jasan) behar duten irakaskuntzan partehartzeko eskubiderik?"' . Adierazpen hauek,
zuzen-zuzenean, sakoneko arazoaren inguruan kokatu beharko lirateke, estuki hezkuntzasistema
espainiarraren antolaketa zein egiturekin lotzen dena . Aranak dioenaren arabera,
Bizkaiko udalek dagokienean eta behar den bezala ("escrupulósamente") ordaintzen diete
irakasleei ; baina hau horrela izanik, zein da gobernu espainiarraren jokabidea?
"Negando a Bizkaya el derecho de nombrar sus maestros y, no sólo
esto, impidiendo que aquí se celebren oposiciones a escuelas com antes
ocurría. Estas oposiciones tienen hoy lugar en Valladolid y ¡claro! no
viene a Bizkaya un maestro euskaldun"' .
Hona hemen ezaguna den irakasleen izendapenaren auzi zaharra . Aranak,
irakasleak ordaintzeaz arduratzen diren neurrian, berauek izendatzeko ardura ere udalen
eskuetan egon beharko litzatekeela uste du ; udalek ordaintzen dute, beraz, beraiei dagokie
irakasleak aukeratzea . Esan beharrik ez dago, hau litzateke irakasle maketoak ez izateko
biderik egokiena zein irakasle "bizkaitarrak" aukeratzeko modurik aproposena, era
honetan eutsi ahal izango baitzaio erlijioari, euskarari zein, hitz batean esanda, euskal
nortasunari . Ez da, halere, ezustea edota harridura sortaraz dezakeen jarrera, hezkuntzasistema
nazional espainarraren eraikitze prozesuak Euskal Herrian sortu izan dituen
erantzunen mailan konstante bat izan baita XIX . mendean (aurreko atal batean azaltzen
saiatu garen irakaskuntzaren zein hezkuntza-egituren kontrola litzateke arazoaren ardatz
nagusia) .
Baina Aranak -eta ez dugu uste gure analisian inolako gehiegikeriatan eroriko
garenik- guztiz interesgarria den urratsa emango du oposaketen gaia zein hauek
103 "Carta de un Maestro" : Op . cit .
104 "Otra Carta", in Bizkaitarra, 1895/111/24 (CORCUERA, J . et al .(1991) : Op . cit . ; 434) .
105 ARANA, S . (1895) : "La protesta Pedagógico-maketil" : Op . cit .
106 ARANA, S . (1899) : "La enseñanza primaria en Bizkaya", in El Correo Vasco, 1899/VI/8 .
Arazo hau dela eta, adibidez, Euskalzale-tik irakasleen arazoa adar jotzea dela esango da : "Genre
izerdiagaz ordainduten dogu eskola maisu onen lata", hain zuzen ondorio guztiz kaltegarriak dituenean
-"ikasmutilen atzerapena" eta euskararen galera- ("VASCOFILLO" (1898) : Erderea eskoletan", in
Euskalzale, 1898/VI/14 ; 217 .