Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Hego Euskal Herria Estatu espal» larreko hezkuntza-sistema nazionalaren aurrean 1 1 1
eramateko borondate garbia erakutsiko dute euskal erakundeek : Bizkaiko Batzar
Orokorrak herrialde honetako Diputazioak "Gobierno Supremo"-aren aurrean mantendu
izan duen uniformizazioaren aurkako jarrera txalotuko du eta bide horri eustea aginduko
dio, "Provincias Her,nanas"-ekin batera 35 ; udalek irakasle euskaldunak izenda ditzaten
ahaleginak egingo ditu ere Bizkaiko Batzar Orokorrak` (Gipuzkoa ere irakasleak diren
"gentes extrañas al pais que desconocen sats hábitos, carácter y hasta la lengua"
kontratatzearen aurka azalduko da 37 ) ; etab . Baina, beharbada, "Universidad Vasco-
Navarra" sortzeko ahaleginak azpimarratuko genituzke 38 aipatu hezkuntza-politika
autonomo hori burutzeko nahiaren testuinguruan unibertsitatea funtsezko ardatza baita ;
eta, dakigunez, unibertsitate-barrutirik ez izateak irakaskuntzarekiko kontrola
baldintzatzen du, zentzu horretan, euskal erakundeek egin dezaketeena erabat mugatzen
duelarik" . Unibertsitatearen arazoari dagokionez, irakaskuntzaren beste mailetan
gertatzen ez dena, hegoaldeko euskal herrialde guztietako erakundeen batasuna
nabarmentzen zaigu ; 1866ko uztailan Bizkaiko Batzar Orokorrak Araba, Gipuzkoa eta
Nafarroarekin batera lan egiteko baimena emango dio bertako Diputazioari, helburua
aipatu unibertsitatea izango delarik` . Dena den, badirudi Nafarroko lehen helburua
herrialde honetako unibertsitatea sortzea dela -"vista la actitud algan tanto pasiva de la
vascongadas" a `- eta Diputazioko haserako eskaerak alde horretatik doaz : "no puede
estuak direla eta, eragin handia duelako -"Otra clae de funcionarios no convendrían"- (Informe Junta
Provincial de Instrucción Primaria para propagar y perfeccionar la Instrucción Primaria . Vitoria 18
de Enero de 1866; Archivo Universidad de Valladolid, Leg . : 1561) .
3' 1860/VII/22 ; Junta General ; Lib . : 104, Fol . : 0 Recto .
36 1864/VII/22 ; Junta General ; Lib . : 106, Fol . : 0 Recto .
37 Gipuzkoako "Junta de Instrucción Pública"-ren txostena (1866/11/19) . Arch . Univ . Valladolid ;
leg . : 1561 .
38 NAFARROKO DIPUTAZIOA (1866) : Proyecto de una Universidad Vasco-Navarra
propuesto por la Diputación de Navarra á las de Vizcaya, Álava y Guipuzcoa . Iruña : Impr . Provincial .
Halere ez da hau lehengo saiakera ; adibide batzuk aipatzearren, horra hor 1796an Nafarroko Foru
Aldundiak unibertstitatea sortzeko ahalegina, Diputazio berak 1802an egindako gestioak, 1917an
Nafarroko "Junta de Educación" delakoak duen proiektua edota 182 lan Gasteizko udalak unibertsitatea
sortzeko hartutako erabakia. Ikus ESTORNES, J . (1970) : Los vascos y la unziversidad (Antecedentes y
realizaciones) . Donostia : Auñamendi ; I alea .
39 Gogoratu unibertsitate-barrutien banaketa eta errektoreek jokatzen duten fiskalizazio papera ;
baita Estatuari dagokion ardura zuzena eta bakarra, Estatuaren omnipresentzia, ere .
40 1866/VII/11 ; Junta General ; Lib . : 107, fol . : 0 Recto .
ai Unibertsitatea sortzeko izendatu zen batzordearen 1866ko urriaren Seko idatzia . Iruñako Udal
Artxibategia ; leg . : 70, 3 . zk .