Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren ondoren
ezarritakoa"' eta ezinbestekotzat joko da arlo honetan eragitea . Adibidez,
Belaustegigoitiak guraso euskaltzaleen elkarteak sortzea proposatuko du elkarte hauek
eskoletako zuzendariei beraien nahiak zein asmoak azaldu eta batasunak eskaintzen duen
indarra erabiltzeko egungo egoera aldatzeko garaian boikotaren itzala mehatxu gisa
erabiliz; biltzeak eta antolatzeak, euskararen aldeko xedea "sa`itai onean lortuko litzake
eta onelan ezin ba-da, ta bea-ezkoa ba-da, gogoí ean gero" 388 . Indarra eginez zerbait lor
daitekeelakoan daude euskal nazionalistak ; edo hobeto esanda, presio bideak dira -
borondate hutsak oinarri ahulak baititu- jorratu beharrekoak zerbait aldatu nahi izanez
gero . Eta gurasoen elkarteek indarra egiteko aukera eman dezaketen bezala,
erakundeetaik eskola horiei dagokienez ere zerbait egin daitekeelakoan daude . Legearen
babesa izan ezean -aldatuko ez den errealitate gordina- erakundeek diru laguntzak erabil
ditzakete euskaltzale ez diren eskolak euskaltzaletasunera erakartzeko (presio bide
biguna, esango genuke) . "Diruz txakuŕa dantzan" esaera erabiliz, diru sariak
eskaintzearen aukera azpimarratuko du Belaustegigoitiak 389 , hori egin dezaketenak euskal
erakundeak izan daitezkeelarik (guraso elkarteek ere erakunde horiek presionatu beharko
lituzkete) .
Euskal-Esnaleak Euskal Herriko udal guztiei, euskararen alde egin dezaketen lana
handia dela gogoratuz, eskatuko die, beste eskoletaz gain, euren aldetik inolako
dirulaguntzarik jasotzen duten eskolei, herri euskaldunetan bereziki kokaturik baldin
badaude, irakaskuntza euskaraz izan dadin eskatzea -dirudienez erantzun pozgarriak ez
dira faltako-"' . Baina, beharbada, alde horretatik egin daitekeenaren frogarik
nabarmenetarikoa lan politikoaren esparruan buruturikoa dugu, euskal jeltzaleen partetik,
erakundeetatik zerbait egin daitekeela erakutsiko dutelarik . Erakundeen kontrolak
dirulaguntzen inguruko politika ahalbideratuko du, horrela dirulaguntza nahi edota behar
duten eskolak "erakarriz" . Hala, esate baterako, Bizkaiko Diputazioak -jeltzaleen
begibistako eraginari esker- zenbait baldintza ezarriko du dirulaguntza eskatzen duten
eskolentzat : irakurketa, idazketa, kristau dotrina, gramatika, abestiak zein otoitzak eta
aritmetika euskaraz irakatsi behar izango dituzte ; horietaz gain Euskal Herriko geografia,
historia, literatura, etab ., kontutan hartuko lituzkeen proposamenik ere ez da faltako,
baina hainbat arazo kontutan hartuta (baldintza horiek betetzeko gai izango diren irakasle
falta, esate baterako) inolako eskolarik dirulaguntza eskatuko ez duen beldurrak jarrera
'S ' DUNIXI (1918) : "La deseuskerización . . ." : Op . cit .
3" BELAUSTEGIGOITIA, F . (1922) : "Euskerazko eskolak" : Op . cit . ; 113 . "Zerren da beltzak"
sortzearen aldeko proposamenak ere ez dira faltako : EIZAGUIRRE, J . (1917) : "De Euskal-Esnalea . El
euskera en los colegios", in Euskal-Esnalea, 147 . zk. ; 30 (28-31) .
389 Ibidem, 114 .
390 "De Euskal Esnalea . A los Ayuntamientos", in Euskal-Esnalea, 1916, 134 . zk . : 204 .
349