Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta ir -akaskuntza,-en arazoa Aranaren ondoren 249
arrazoi filosofiko, politiko zein sozialak ukatu ezin daitezkeelarik, Elizaren hegemonia
eragozpen izugarria bilakatuko da . Ondorioz, erakunde horren aurkako borroka,
halabeharrez, ezinbestekoa bihurtuko da ; are gehiago, erreakzionariotzat hartua izango
da liberalismoaren aldetik kili-kolo dagoen konkista -hots, Estatu modernoaren sendotze
prozesua- arriskuan jar dezakeen edozer eta Eliza izango da, hain zuzen, "erreakzioaren"
ikurrik garrantzitsuena . Bestalde, Elizak -era askotako arrazoiak erabiliko dituelarik
(tarteka oso "zorrotzak" direnak ere, esate baterako, liberalismoaren "pekatua")- ez du,
inondik inora, bizitza politikoan duen presentzia galdu nahiko eta, edozein arazo dela ere,
bere irizpideak markatu nahi izango ditu, Estatuaren aurrean bada ere . Hitz batean
esanda, Estatu-Nazio espainiarraren eraikuntza prozesuaren testuinguruan Estatua eta
Elizaren arteko gerra piztuko da, eta luzaroan iraungo duen gatazka honek izango du,
nola ez, bere isalada hezkuntzaren arloan .
6 .2 .1 .- Estatua eta eskolaren sekularizazioa
Liberalismoak -beste askoren artean Ruiz-ek 7 ' dioen moduan- ez du, jada ongi
dakigunez, irakaskuntza sekularizatzeko duen asmoa izkutatuko ; izan ere (beste era
bateko planteamendu ideologiko-dotrinarioak, oriangoz behintzat, alboratuz)
irakaskuntzaren sekularizazioa ezinbestekoa suertatuko baita hezkuntza-sistema
nazionala eraiki nahi izanez gero, eta -ondo asko dakigun bezala- hau zutaberik
funtsezkoenetarikoa dugu Estatu-Nazioa eraikitzeko garaian . Elizak, bere aldetik -eta
beste askoren artean arlo honetan ere dituen pribiliegioak gorde nahiean- "Estado
docente" delakoaren aurka gogor joko du, irakaskuntzaren zuzendaritza berarentzat
aldarrikatuz72 . Jakina denez, hezkuntza-sistema oinarrizko tresna da Estatuarentzat
hiritarrak bere ikuspegi ideologikoen arabera forma daitezen ; ondorioz, hezkuntza arloan
duen kontrola ziurtatzeko borondatea areagotu egingo du, horretarako edozein eragozpen
zein interferentziari -eta Elizarena ez da txikienetarikoa- aurre egingo diolarik . Alde
horretatik, gizartearen sekularizazio prozesua oinarrizkotzat hartuko du Estatuak, bere
lehentasun nagusienetariko bilakatuz . Nahitanahiez, oraintxe bertan genioen moduan,
Estatua eta Elizaren arteko gatazka -bortitza izango den gatazka eta ondorio
garrantzitsuak izango dituena, hain zuzen- piztuko da, lehenengoak bigarrena bere
menpe eduki behar duela uste baitu . Irakaskuntzari dagokionez, sekularizazioaren
inguruko planteamentuak ez dira batere berriak izango -dagoeneko XVIII . mendekoak
dira gai honi buruz ditugun lehenengo berriak- baina Estatuaren eragina XIX. mendetik
aurrera agertuko zaigu nabarmenki, Moyano lege ezagunak -Estatu espainiarreko
hezkuntza-sistema nazionalaren zutabe nagusia- eta lege honen garapenak diogunaren
froga argia eskaintzen digutelarik. Elizak irakaskuntzaren askatasunaren printzipioa
erabiliko du berari itzala egingo dion Estatuaren hegemonia ahultzeko asmoz ; geroztik
indar politiko konfesionalek (jeltzaleak barne) printzipio hau -funtsezkotzat hartuko
71 RUIZ, C . (1991) : Escuela y religión . Valencia : Nau llibres ; 208 .
72 Ibidem ; 163-166 .