Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Hego Euskal Herria Estatu espainiarreko hezkuntza-sŕstema nazionalaren aurrean 125
hutsak diren botere esparruen kontrola ziurtatu nahi da-, esango genuke oligarkiarentzat
(oligarkia bizkaitarrarentzat bereziki) izan direla onuragarriak eta oligarkia hori da, hain
zuzen, Estatu espainiarraren zutaberik nagusienetariko bat" . Beraz, zaila da honengatik
Estatuaren oinarri nagusia den hezkuntza-sistema nazionala kolokan edo zalantzan jar
zezakeen zerbait itxoitea. Bestalde, Nafarroari dagokionez, nahiz euskal herrialde honetan
teorikoki 1841ko "Ley Paccionada" delakoak indarrean iraun, esan behar da gerraren
ostean Estatuaren jarrera uniformizatzailea areagotu egingo dela hemen ere Moyano legea
,1880an lehenago eta 1883ean gero, indarrean jarriko delarik ; urte askotan nagusia izango
den irakasleen izendapenaren gaiaren inguruan bereziki -Estatuari (omen) dagokion
funtzio dozentea dela eta- jokatuko da hainbat alditan aldarrikatuko den 1841eko legearen
izana ala ez Mana", hezkuntza alorreko autonomi apur horri eutsi nahiean, baina
hezkuntza-sistema bera -funtsean bederen- zalantzan jarri gabe" .
3 .2 .1 .- Kultur erakundeak eta eskola
Oraintxe bertan aipatu kultur erakunde edota elkarte ezberdinen inguruan biltzen
den mugimendu foruzalearengandik etorriko da gerra karlistaren ondoren galdu eta bizirik
dirauen hainbat aldarrikapenen defentsa . Jakina denez, euskal hiriburuetan kultur arloan
garrantzitsuak diren pertsonai batzuen inguruan (esate baterako Manterola eta Arzak
Donostian, Campion, Olano eta Iturralde y Suit Iruñan, Sagarmínaga Bilbon edota
Moraza, Apraiz, Herran, etab . Gasteizen,) lan asko burutuko duten taldeak sortuko dira .
Lan horri esker denborarekin areagotuko den Euskal Herriko kultura, hizkuntza eta
87 López Adanek garbi asko erakusten du foruzaleek zereginik ez dutela erakundeak erabat
hartuta dituen oligarkiaren aurrean (LOPEZ ADAN, E . (1978) : Op . cit . ; 157), eta oligarkia honen
interesak garbi asko azaltzen dira industrializazioaren testuinguruan : "el desarrollo industrial del Pais
Vasco peninsular ha sido vehiculado, en lo fundamental, por la oligarquía industrial y financiera local ;
esta clase ha actuado, desde el primer momento, en el marco del desarrollo de la nación-estado
española, y ha sido a partir de finales del siglo XIX la principal responsable de la inclusión del pais en
el marco centralista español" (LOPEZ, ADAN, E . (1976) : Nacionalismo vasco y clases sociales .
Donostia : Txertoa; 75) . Adibidez, Cavak ere, Gipuzkoari dagokionez, kontzertuak burgesiaren onerako
-"especialmente la más poderosa"- jokatu zutela dio (CAVA, M .J . (1992) : "Juntas Generales y
Diputación de Gipuzkoa (1808-1979)", in GOMEZ, F .J. (koor.) : Historia de las Juntas Generales y de
la Diputación Foral de Gipuzkoa. Donostia : Gipuzkoako Batzar Nagusiak eta Gipuzkoako Foru
Aldundia ; 173) . Burgesiak . XIX . mendean zehar, Estatuaren aldetik bilatu izan duen babesaren beni
ezagutzeko, ikus DONEZAR, J .M. (1988) : "Economía, desamortización y revolución liberal burguesa",
in Gaurko Euskal Gizartearen sorburu hurbilak ; XVIII-XIX Mendeak. Eusko Ikaskuntzaren IX
Biltzarra . Donostia : Eusko Ikaskuntza ; 109-125 .
ss " . . . se vulneran preceptos claros y terminantes de una Ley tan inportante como la citada de
16 de Agosto de 1841, en cuya confección se procedió de acuerdo entre el Estado y esta Provincia" dio
Nafarroako Diputazioak "irreparables perjuicios" sortuko baititu Estatuaren janera uniformizatzaileak
("Escrito de la Diputación de Navarra al Ministerio de Fomento" ; 1881-11-24 . Archivo General de la
Administración Civil del Estado, Alcalá de Henares ; Caj . : 6215) .
89 Ikus IRIARTE, A .M . : Op . cit . ; 208-209 .