Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Lehenengo euskal nazionalismoa 187
proposamenen bat luzatzera behartuta ikusten du Aranak bere burua, funtsean botatako
irtenbidearen zutabe nagusiak bi izanik : irakaskuntza arloan diarduten kongregazioak,
alde batetik (ez dakigu -bere logikari jarraituz- abertzaletzat hartzen dituen edo)
eta,bestetik, herrialde bakoitzean sortu beharreko irakaslego eskolak . Hona hemen,
zehatz-mehatz, berak -Aranzadiri igorritako aipatu idazkian-proposaturikoa zertan datzan :
"Uno de los medios niás asequibles, creo es : 1 °finndar en Gipuzkoa,
en Bizkaya, etc., sendas casas donde se recojan todos los guipuzkoanos,
bizkainos, etc ., respectivamente, que hayan ingresado en una congregación
de enseñanza tal copio la de los Hermanos de las Escuelas Cristianas,
gente bellísima [euskal nazionalistak ote dira?] ; 2°fundar en cada región,
además, una escuela noratal de maestros, que estudien todo en euskera,
puesto que habrían de enseñarle en esta lengua ; todos los maestros
aprobados tendrían sueldo, aunque no tuvieran escuela [euskal eskolak
sortzen diren bitartean erreserban geratuko liratekeen irakasleak?] "193 .
Euskal eskolak zein hauetan funtsezko tresna izango liratekeen irakasleak
prestatzeko irakaslego eskolak sortzearena -baliabideen aldetik (testugintza oinarrizkoa
delarik) burutu beharreko ahalegin guztieekin- litzateke, beraz, Aranak hezkuntza arloan
planteaturiko beharraren ardatza . Baina zein da -eta zein ez-, bere iritziz, nahi hori
gauzatzeko hartu beharko litzatekeen bidea . Lehenik eta behin, Estatuaren eskutik ezer
espero zitekeenaren ideia baztertu egingo du Aranak -"se pretende conseguir algo del
Gobierno Central : inutibnentei194 esango dio Aranzadiri- euskal erakundeen ahaleginen
ondoren iritsitako porrotek ondo asko erakusten duten bezala, antzeko bideetan kokaturiko
edozein itxaropen mota kondenaturik egongo litzatekeelarik . Aranak erakusten duen
Estatuarekiko mesfidantza guztiz logikoa dela deritzogu ; ezin zitekeen beste modu batean
izan, -hezkuntza-sistemari dagokionez- nagusitzen den ikuspegi ideologikoa zein den
kontuan harturik : nola espainiolizatzeko hezkuntza-sistema erabiltzen duen gobernuak,
hain zuzen arazo honi aurre egingo liokeen eskola eredu berna sortzeko bidea eskaini
edota erraztu? ; itxaropen inozoa litzateke eta bide horretara zuzenduriko edozein eginahal
guztiz antzua suertatuko litzateke Aranaren ustez .
4 .5 .6 .- Euskal hezkuntza nazionalerantz?
Baina alde horretatik erakusten duen "itxaropen" eza, zeinak -nahiz eta berak
esplizituki ezer esan ez- sistema ofizialaren ateak irekitzeko ezina nabarmenduko lukeen,
ez da soilik Estatuari -etsaiari, azken finean- begira sortzen den zerbait ; euskal erakundeei
dagokienez ere, Aranaren mesfidantza oso nabarmena da . Euskarari dagokionez, adibidez,
uste du -garaiko baldintza politikoetan ere- udalek eta diputazioek, egiten dutena baino
askoz gehiago egin dezaketela ("Junta de Instrucción" delakoak ere gehiago egin
193 ARANA, S . (1901) : "Carta a . . ." : Op . cit . ; 2395 .
194 Ibidem ; 2396 .