Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren ondoren
Bizkaikoak, alegia- bultzatuta euskal diputazioak -ezagutzen dugu dagoeneko
Nafarrokoak zein aukera egingo duen- autonomiaren alde mugitzen hasiko dira, besteak
beste Irakaskuntza Publikoaren kontrola izateko borondatea agertuko dutelarik,
unibertsitatearena barne . Testuinguru honetan, jeltzaleen esperantza irakiten jarriko da,
eta gure gai honi dagokion helburua behatz puntekin ukitzera iritsiko dira, Eleizaldek
Apraizi igorri gutun honek garbi asko adierazten duenez :
" . . . traer a su recuerdo el carácter «autonómico» que muy
probablemente podrá tener nuestra Universidad Vasca . . .Las cosas van
queriendo que el mero transplante en tierra vasca de una Universidad del
Estado puede acaso convertirse un día no muy lejano en una verdadera
Universidad autónoma, aunque con caracter peifectainente oficial, que los
futuros poderes de nuestro País autónomo puedan fundar . . .' 507 .
Horra hor, bestalde, aipatu kontraesanak gainditzeko irtenbidea ; unibertsitate
ofiziala bai, baina ez Estatuarena, unibertsitatea Euskal Herrian jartzeaz gain, Euskal
Unibertsitatea lortuko bailitzateke : Estatutuak ekarri du argia ilun antzeaan zegoen
jeltzaleen etxera . Bada arrazoietara etortzeko garai, fantasiak baztertuz ; Landetak
adieraziko duenez, ezpatek eta ideologiak ez dute eragingo garai berri hauetan, eta nahi
dena behin argitu ondoren, bide eraginkorrenak hartu beharko dira, eta "bizkaitarrismoak"
aukera politiko pragmatikoa egiten badu soilik, lortuko du -orain gure gaiari dagokionez-
Unibertsitatea izatea' 08 . Dagoeneko ezagutzen dugu zein izago den automomia
proiektuaren atarramentua, burokrazia parlamentarioa nahikoa izan baitzen "arrazoiez"
beteriko aukera ez-fantastiko hori itotzeko . Hala ere, azpimarratu alderdi horiek erabat
markatuko dute euskal nazionalismoaren norabide politikoa -nahiz eta jeltzaleen arteko
krisia guri-gurian ipini-, pragmatismoarena, irizpide politikoa izateaz gain, ardatz
ideologiko bilakatuz .
Eusko Ikaskuntzaren markoan emango da, edozein eran, unibertsitatearen aldeko
mugimendurik aipagarriena, jeltzaleei halako zama bat gainetik kentzea ahalbideratuko
dielarik: betidanik ikusi dute -edo horren susmoa izan (eta arrazoirik falta ez zaielakoan
gaude)- beraien protagonismoa aitzakitzat harturik izango zela unibertsitateren asmoa,
"separatistatzat" jo zitekeen neurrian, eragotzia ; alde horretatik unibertsiatearen ikurra
kultur arloko erakunde baten eskuetan uzteak -ohiartzun handigoa izateaz gainbideragarriago
bihurtuko luke proiektua, erakunde horretan eragiteari muzin egingo ez
baiote ere (horra hor, esate baterako, Eleizalde edota Apraizen ekarpenak) . Hala, Eusko
Ikaskuntzak, lehenengo biltzarra ospatuko duen momentu beretik, euskal "gonikastola"rena
-unibertsitatearena, alegia- bere ekinbidearen helburu nagusitzat hartuko du,
proiektua burutzea bere esku geratuko delarik :
'0i ORELLA, J .L . (1989) : Op . cit. ; 14 .
50S LANDETA, E . (1918) : "El idealismo y el ideal bizkaitarra", in Hernies, 30 . zk . ; 236 .
387