Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren nardoren
kontrolaren gainetik irakasleengan izan dezakeen eragin onuragarriarengatik, euskal
284) .
erakundeen esku egongo litzatekeen ikuskaritza sortzea
Antzeman daitekeenez, irakaslego-eskola librearen aldeko apostuak legediak
ezartzen dituen mugak gainditzea izango luke helburu, eta funtsezkoa den apostu
politikoaren porrotak utziko lukeen bide bakana (porrotak ez du, edozein eran, helburu
politikoaren balizko onuragarritasuna baliogabetzen, beti ere euskal nazionalismoan
nagusitu planteamendu politikoaren arabera) . Erabat mugatua ere -geroak ondo asko
erakutsiko duen moduan- koiuntura politikoaren menpe baitago : jeltzaleek Bizkaiko
diputazioaren kontrola galdu bezain laster proiektuak bere amaiera ezagutuko du . Zentzu
horretan, egindako ahaleginak kontutan hartuta ere, aurreko adierazpenak ondo erakusten
duen legez, jeltzaleek buruan izango dute, irakaslegoaren arazoari aurre egiteko, guztiz
beharrezkotzat jotzen duten lege-markoa, eta ez bakarrik irakaskuntzari dagokiona . Lehen
esaten bagenuen euskal irakaslegoa sortzeko helburuak, har zitezkeen eta hartuko diren
bide posibilista horietaz gain, eskola-marko egokian aurkituko duela euskal nazionalisten
ustez bere kokagunea -euskal eskolan, alegia-, esan behar da ere, honekin batera, ez duela
arazo honek irtenbide aproposarik aurkituko testuinguru politiko berna eratu ezean . Eta
zein da testuinguru politiko hori? : hain zuzen ere, autonomia-estatuaren eskutik iritsiko
dena -Katalunyako ereduari jarraituz, eta hemen agertu diren pertsonaiek askotan aipatu
eztabaida "antzuen" gainetik-, autonomia-estatutuaren helburu politikoak irakaslegoaren
inguruko planteamendu zaharrak eta berriak bildu eta bideratzeko aukera pragmatikoa
eskainiko baitu' $ ' . Laburbilduz, beste gai batzuekin gertatuko den bezala, irakaslegoaren
auzian ere, foruen defentsatik autonomia-estatutuaren aldeko apostura doan bilakaeraren
aurrean aurkituko ginateke, beti ere funtsezkotzat jotzen den hezkuntza-eraikuntzaren
zutabe nagusia den irakaslegoaren norabide-kontrola ziurtatu nahirik eta nazionortasunari
eusteko bide eraginkorrak erabili beharraren aitzakiz .
6 .4 .- Hezkuntza-sistema eta irakaskuntza mailak : jeltzaleen planteamendu eta
proposamenak
Azkeneko ataletan azaldutakoak dagoeneko oinarrizko irakaskuntzari buruz
egokitzat jo daitekeen diagnostikoa eskainiko luke, orain arte esandakoak nahiko poliki
jasotzen baitu euskal nazionalismoak irakaskuntzaren maila honen inguruan plazaratu
ikuspegia. Alde horretatik erraz antzeman daiteke atal honen nondik-norakoak zeintzuk
izan daitezkeen ; hala ere, nahiz eta ezaguna dugun zenbait alde errepikatu behar izan,
284 LANDETA, E . (1918) : "La Inspección de Instrucción Pública", in Eruzkadi, 1918/XII/6 .
Bizkaiko diputazioaren aipatu"Junta"-k ikuskariaren irudia sortzeko erabakia hartuko du . Landetaren
ustez, erabat diputazioaren esku egon beharko luke eta, alde horretatik, arau ofizialei jaramonik ez egitea
proposatuko du : hots, aipatu ikuskariak ez du zertan irakaslea ezta ikuskaritza ofizialaren kide izan
behar eta, noski, Euskal Herria ezagutzeaz gain euskalduna behar luke izan .
28 "¡Como los catalanes", in Euzkadi, 1919/VIII/2 .
325