Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Lehenengo euskal nazionalismoa 201
beharko lukeen funtzioa oso mugatua da : hazama edota inude euskaldunak erabiliz,
haurrek familia barruan ikasiko lukete euskaraz hitz egiten, horretarako eskolarik behar
ez delarik ; eta etxean egin daitekeen horren osagarri gisa, eskolaurreko eskolak sortu233 .
Oso apalak diren itxarobideek garbi asko erakusten dute beste dimentsio batean
kokatu behar direla "euzkotarrei" luzatu euskal eskolak sortzeko deiak . "Arrotzak" isolatu
baino, "arrotzengandik" isolatu beharra da Aranak funtsean planteatuko duena ; egia da
horretarako "arrazistatzat" har daitekeen diskurtsoa erabiltzen duena (kontzientziak
astintzeko asmotan edo), baina helburua "euzkotarrak" isolatzea izango da , irakaskuntza
mailako isolamendu horretan ikusten baitu euskal nazioaren ezaugarriak desagertzeko
arriskua ekiditzeko bidea . Campion ere, horrelako diskurtso bortitza ez erabili arren,
eskola elebidunen alde ari denean euskalduna den populazioaz pentsatzen ari dela esango
genuke . Zein ba, euskaldungoa ez bada, izango da sortu beharreko eskola horien
klientea? ; nola pentsatu -nahiz Aranak bai aipatu euskaldunak ez diren "euzkotarrak"
(euskaldundu beharko liratekeenak, alegia)- balizko bigarren urratsean aurrenekoa eman
gabe baldin badago? .
Diogun hau esatea garamatzan arrazoi nagusia honako hau litzateke : Aranak,
besteak beste, ez du inor hezkuntza-sistematik kanpo uzteko nahirik agertzen ; bertakoek
zein bertakoak ez direnek lekua dute dagoen hezkuntza-sisteman ; hau euskal nortasunaren
aurkakoa eta, orokorrean, berak defendatzen duen aberriaren kontrakoa denez, euskal
eskolak sortzeko beharra ikusten du ; hau posible izango da -klientelaren aldetik- egungo
eskoletan dauden haurrek beste eskola berri horietara jotzen badute ; egoera zein den
jakinik, logikoa izan daiteke (hala dela uste dugu) bereziki euskaldunengana jotzea ;
Euskalzale bezalako aldizkarietatik "Euskalerrian eskola geiegi ta ikastetxe gitxiegi
dagoz . Eta gauza onik egiteko, euskaldunak eskola orrek ikastetxe biurtuteko alegin guztia
ipini bear leukee" 234 bezalako deiak luzatzen badira ere ("Eskolak ikastetxetu" 235 , alegia),
Aranak ez du ikusten (ezta Campion, Aranzadi eta abarrek ere), dagoeneko aipatu ditugun
arrazoiak direla medio, bidea eskola libreak sortzea baino izan daitekeenik . Eta guztiz
baldintzatua zein mugatua den testuinguru horretan ulertu beharko litzateke Aranak
nabarmendu premia : euskal eskolak . . ."euzkotarrentzat" .
233 Ibidem ; 39 .
234 "Eskolak eta Ikastets"eak", in Euskalzale, 1897 ; 10. zk . ; 77 .
235 Ibidem ; 78 .