Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

122 Euskal Nazionalismoa eta Hezkuntza (189 .5-1923)
izango da, bertako historia edota geografiari buruzko inongo aipamenik egiten ez den
bitartean . Gure eritziz, garbi dago euskal agintari karlistek orokorrean, eta irakaskuntza
arloan ere, egin nahi izan dutena Estatu liberalaren aurka jotzeko helburuak bultzatua izan
dela eta "el día suspirado de la restauración de la monarquía tradicional" horren zai ;
espainiar monarkiaren itzalpean foruak babes daitezkeelako bai, baina ez Espainia gauza
arrotza balitza bizi dutelako" .
Ez genituzke gerra karlistaren garaiari eskainitako lerro hauek bukatu nahi
unibertsitatearen gaiari buruzko aipamenena egin gabe . Estatu karlistaren markoan
Oñatiko unibertsitatea berririkia izango da, momentu horretan (1874) Euskal Herriak
ordurarte ukatu izan zaion goi milako irakaskuntzako zentrua izango duelarik. Nahiz hau
berez interesgarria izan, gure aldetik urte berean, eta Oiñatiko Unibertsitatea horren
zentzu eta buru izango delarik, sortu unibertsitate-barrutia azpimarratuko genuke : euskal
unibertsitate-barrutiaz hitz egin daitekeen lehen aldia dugu -"Las cuatro provincias vasconavarras
formarán para fines académicos un distrito universitário""- . Ez dakigu zer
eman zezakeen euskal unibertsitate-barruti horrek, hau arautzeko "Real Orden"-ak dioen
horretaz gain, baina Oiñatiko unibertsitea irekitzea gerraren testuingu hutsean ulertu behar
delakoan gaude -espainiar unibertstate karlista litzateke, besterik gabe-, eta "servir á Dios
y honrar mucho á la Patria . . . y la lealtad a sus Reyes i78 goi mailako euskal irakaskuntzzentrua
izan zitekeenetik urruntzen gaituela deritzogu .
Orokorrean, eta laburpen gisa, esango genuke, foruek indarrean iraun duten
bitartean, euskal erakundeek zorroztasun handiz jokatu dutela Espainiako gobernuak
hezkuntza arloan har zezakeen edozein erabaki foruen aurka joan ez zedin . Ikusitakoaren
arabera ezin uka daiteke euskal erakundeen arteko nolabaiteko jarrera amankomuna izan
76 Dena dela, sinplekerietan ez erortzeko, hau zertxobait argitu beharko genuke . López Adanek
dioenez, fenomeno karlistaren berri eman nahi izanez gero, Euskal Herriari dagokionez, Antzinako
Erregimenaren defentsa "hutsa" azpimarratzearekin ezin gintezke gerat ; akulturazio arrazoiak zein maila
ekonomikokoak ere jokuan daude, baita arrotza den inbasioarena ere ; beste gauza bat da karlismoaren
zuzendaritza jauntxo erreakzionarioen eskutan egotea edota guztiz intrantsigentea den Elizaren eragina
nabarmentzea (LOPEZ ADAN, E . (1978 ) : Del carlismo al nacionalismo burgués . Donostia : Txertoa ;
51-67) . Garmendiak karlismoaz baino, karlismoetaz hitz egitea zuzenagoa dela deritzo (GARMENDIA,
V . (1985) : Op . cit.) . Ikusi ere LAZARO, R .M . (1982) : "Poder carlista y respuesta popular", in Sancho
el Sabio, 2 . zk. ; 109-130 .
77 "Real Orden creando un Distrito Universitario, cuyo centro y cabez será la Universidad de
Otiate, y prescribiendo reglas para el concierto y armonía entre la Universidad y Establecimiento de
Enseñanza del Distrito", in ORDOÑEZ, S . (1875) : Discurso inagural que en la apertura de la Real y
Pontificia Universidad de Oïrate verificada por .M. S el Rey Don Carlos VII el 16 de diciembre de 1874
pronuncio el Sr. D. Salvador Ordoñez Abadía . Tolosa : Imprenta Real ; 5 . eranskina, 38.
78 ORDOÑEZ, S . : Op . cit . ; 10-11 . "Dios, Patria y Rey" lema askotan argetzen bada ere, badirudi
foruek ez dutela arreta berezirik merezi euskal barruti hori sortzen denean .