Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

180 Euskal Nazionalismoa eta Hezkuntza (1895-1923)
"abendearen izkerea" den heinean eta badu (edo Aranak ematen dio, hobe esanda),
euskaldunon ezaugarri berezia izateaz gain, espainiarrengandik bereizteko eta
salbaezinezko leizea ezartzeko funtzioa . Euskararen erabilpena galtzen den heinean
inmoraltasuna suertatzen da garaile ; "invasor maketo" delakoaren ohitura kriminalak eta
erlijioaren aurkako izaerak (arestian aipatu ditugu "ekandu okeí-ak") aurrera egiten dute
gaztelaniak aurrera egiten duen neurrian eta honen konkistarekin batera euskarak atzera
egiten duen heinean 176 ; hots, euskara inbasio espainiarrari aurre egiteko arma litzateke,
inbasio horrek dakartzan kalteen aurkarko babesa, "españolismoaren" kontrako txerto
eraginkorra . Horregatik hain zuzen, aberriaren defentsarako gaztelua den euskarak zutik
iraun dezan, heldu behar zaio bere kontserbatzio lanari .
Irakaskuntzak zeregin horretan leku protagonista izan beharko luke Aranaren ustez
baina esparru horretara iritsi ahal izateko euskarak egin beharreko bidea ez da edonolakoa
izango . Egia da, aipatu arrazoiak direla eta, Aranak esku artean izan duen helbururik
garrantzitsuenetarikoa euskara "garbitzea" izan dena -arraza galdu ez dadin, azken finean-,
baina errealitatea ukatzea litzateke, gure ustez (gero izango dugu aurreko gai honetaz
aritzeko aukerarik), maila duinera eramateko Aranak egindako dei zein ahaleginetaz ez
ohartzea . Hizkuntzak ez du askotarako balio izango -euskararen kasua litzateke- erabat
utzirik baldin badago : "apenas si sirve, según se encuentra, más que para tratar de las
faenas del campo, los azares de la pesca o las cosas de la vida corriente de nuestros
caseríos" . Hau da, Aranarentzat -elementu ideologikoa bada ere- euskarak ez du
"erlikia" edota ikas-objetu hutsaren baliorik ; aldiz, uste du euskarak hizkuntza "osoa"
behar duela izan (kultur hizkuntza esango genuke guk), horrela ziurtatuko baita ez hiltzea :
"Haced que el euzkera sea necesario en su patria, y entonces, . . .,
ningún hijo del pueblo lo ha de olvidar. Haced que sirva para educarse,
para prosperar, para vivir, para ilustrarse, y entonces, el que lo posee,
hallará razonable conservarlo, y el que no lo habla podrá moverse a
aprenderlo" 178
Hitz batean esanda, Aranak euskara egungo gizartera egokitzeko premia
nabarmentzen du eta, hizkuntzalaritzaren arloan egin daitekeenaz gain, hezkuntzaren
esparruan kokatuko du zutabe nagusia, horretarako, besteak beste, zientzia zein,
orokorrean, ezagutzaren unibertsoan mugitzeko gai dela erakutsi beharko duelarik. Ez
dagokio gure lanari hizkuntzalaritzaren arloan Aranak egindakoa aztertzea, baina edozein
eran (moduak eta bere "joera" garbitzailea alde batera utzita) irakaskuntzan funtsezkoa
den hizkuntza batua lortzeko ahaleginak azpimarratu beharko genituzke ("batua"
176 ARANA, S . (1894) : "Los cono ess católicos . . ." : Op . cit.
17 ARANA, S . (1899) : "Vicios usuales del euskera bizkaino", in El Correo Vasco, 1899VI/10 .
178 ARANA, S . (1901) : "Conócete a ti mismo", Euzkadi, 3 . zk. ; 1901/IX/1 .