Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntza •en arazoa Aranaren ondoren 307
Azkenik, nahiz bertakoak izan, irakasle kanpotarrekin bat egin -"no vacilan en ponerse
criminalmente junto a los anteriores"- eta jeltzaleen madarikazioa besterik merezi ez
duten irakasle "matricida"-k daude (jakina, heriotzaraino eraman nahi duten ama aberria
da, Euzkadi, alegia) 222 .
Euskal nazionalisten ustez irakaslegoak froga ugari eman du euren analisi gordina
gizartera zabaltzeko . Irakasle elkarteek euskal udalen kontra jo dute hauek inolako
irizpide pedagogikorik ez dutela argudiatuz, benetako arrazoia -ezin baita, ikusi dugunez,
arrazoi pedagogiko okerragorik erabili- udalek ezarri izan duten -eta ezarri nahiko luketen
(beharra, finean)- kontrolak irakasleek nahiko luketen Estatuaren nagusigo politikoa
arriskuan ikustea denean ; irakasleen ustetan euskal udalak politikaren eragin
kaltegarripean lirateke, eurek arazo horren gainetik baleude bezala -zer bultzatzen dute,
bada, Estatuaren botere politikoa ez bada, nazio espainiarraren etorkizunaren izenean,
gainera guztiek dakiten bezala jakinik jauntxokeriaren sokak Madriden duela muturrik
indartsuena- 223 (ezin ahaztu ere dagoeneko sarritan errepikatu duguna, hau da,
irakaslegoak liberalismo, sozialismo zein anarkismoarekin omen dituen loturak,
irakaslegoa politikaz blai eginda dagoela ikusteko) . Udalen botere apur horren kontra jo
badute irakasleek zer esan kontzertu ekonomikoaren kontrako erasoei buruz, euskal
diputazioei geratzen zaien iraganeko autonomiaren itzal eskasa ere itzali egin nahi
baitute . Irakaslegoa Estatua/Euskal Herria dialetikaren barruan erabat lerraturik aurkituko
da eta garbi dago Estatuarekin egiten duena bat ; Estatuari zer dagokion -eta ez euskal
erakundeei- gogoratzen dionean nabarmen agertzen da Estatuaren interes politikoen
defendatzaile amorratu gisa, "no tolere . . .que las Diputaciones Vascongadas usurpen
atribuciones po/pias del Estado" hitzek adierazten duten eran, edota aipaturiko
"Pirineos"-ik gabeko Espainia eta "Gibraltar del Norte" moduko erreferentziak oso
grafikoki adierazten duten bezala .
Are gehiago, Estatua -gauzatu nahi duen botere politikoaren helburua benetan
errealitate bihur dadin- funtsezkoa den zerbaitetaz ohartaraziko du, edo ohartarazi nahi
izango du, irakaslegoak : legeak ez ditu berez gauzak aldatzen ; horrekin batera Estatuak,
legeak bete daitezen, oinarri ekonomiko zein estrukturalak eraiki behar ditu, euskal
erakundeek duten maniobratzeko gaitasuna eragotziz eta neutralizatuz''- . Euskal
nazionalismoak, arazoa parametro "neutrotan" kokatzeko ahaleginak sarritan egin arren,
ikusten du ezin dela, ikuspegi politikotik, irakaslegoaren arazoa orokorragoa den gai
222 Ibidem .
223 LANDETA, E . (1914) : "Cosas de Insrucción Pública . El nombramiento de los Maestros", in
La Tarde, 1914/IV/25 .
2 2' Gogoratu, esate baterako, Landetak egindako "piribueltak" Estatuak dituen pitzadurak agerian
uzteko asmotan, irakaslegoak horiek konpondu nahiean egindako adierazpenei aurre egiten dien aldi
berean .