Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Hego Euskal Herria Estatu espainiarreko hezkuntza-sistema nazionalaren aurrean 113
berriari behar beharrezkoak diren erantzun egokiak eman behar baitzaizkio, bere biziko
garrantzia du- bestela amildegirako bidean jartzeko arrisku bizian aurkituko dira, eta
hauekin euskal herrialde ezberdinen izaera berezia" .
Baina Estatuak helburu garbia du : hezkuntza arloko uniformizazioa zein
zentralizaioa, besteak beste, nahitaezko baldintza da Estatu-Nazio espainiarra eraikitzeko .
Moyano legearen aldaketaren ondoren lortu edo mantendutako autonomia maila urriaren
alde atera behar izateak garbi asko erakutsiko du zein den Estatuaren borondatea,
"Universidad Vasco-Navarra" bezalako nahiak eta helburuak, ondorioz, irekitzeko urte
asko behar izango duen ametsen kutxan zokoratuak geratuko direlarik . 1859ko
dekretuaren ondorengo urteetan Estatuak euskal erakundeenganako nolabaiteko
errespetua erakutsi badu ere, 1868ko ekainaren biko legeak 4t berriro piztuko du
gatazkaren sua . Gobernuak lege hori indarrean jartzeko aukerarik izango ez badu ere -urte
hortako iraileko iraultza dela medio- diputazioek berriro jo beharko dute erregina
espainiarrarengana, 1857an egin zutenaren antzera, euskal berezitasunekiko begirunea
eskatuz . Bergaran bildutako Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako diputazioek adieraziko duten
kezka "invasión que á las instituciones forales ocasionaría" izango da, legea aplika ezina
dela azpimarratuz, eta euskal erakundei dagozkien eskubideen zerrenda zehaztuko dute :
irakasleen prestakuntza "á la discr•e cción de las mismas Provincias" utzi ; zentralizazio
ekonomikoari ez -ezta irakasleei ordaintzeko sistemaren aldaketari ere- ; Diputazioek "la
conveniente digna intervención en las Juntas" izan behar dute ; ikuskarien izendapena
Diputazioen esku ; udalek izendatu behar dituzte irakasleak ; etab" . Lege hau indarrean
ez jarri arren, oraintxe bertan genion bezala, bere inguruan sorturiko prozesuak euskal
erakundeen ahulezia erakutsiko du ; lehenik eta behin, dagoeneko politikoki beraien gain
dagoen gobernadore zibilengana j o behar izango dute, egoera honek menpekotasun maila
zein den nabarmentzen duelarik, azken finean gobernadoreak jokatuko baitu ezinbesteko
47 Honetaz gain Lasak Euskal Unibertsitatea izan zitekeena lortzeko beste ahalegin batzuk ere
aipatzen ditu (LASA, J . (1976) : Universidad Vasca. Zarautz : Auñamendi ; 20) . Orellak, bere aldetik,
ahalegin hauen azalpen zabalagoa emango du (ORELLA, J .L. (1977) : La Universidad Vasca. Zarautz :
Itxaropena ; 21-28) .
48 Ley de instrucción primaria de 2 de junio de 1868, in ME .C . (1985) : Historia de la
educación en España II .. . : Op . cit. ; 301-319 . Hitzez hitz, lege honek zera zio : "Quedan derogadas todas
las disposiciones legales que se opongan á la presente ley" ; 1859koa ere, beraz .
49 Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Diputazioek 1868ko ekainaren 22an Bergaran izandako
bileraren akta. Arabako Foru Aldundiko Artxiboa .