Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Lehenengo euskal nazionalismoa 167
erreferentziazko markoa aldatu behar izango dutenen aldetik ere, are gehiago kontzientzia
nazional berezirik ez badago . Campionek aipatzen duen adibidea guztiz adierazgarria
delakoan gaude : Iturengo gurasoek (ez dugu uste ugartea direnik) pentsatzen dute, nahiz
euskaldunak izan, beraien seme-alabak ikasi behar duten hizkuntza gaztelania dela,
gaztelania baita -benetan-, ikasteko eta lanbide bat izateko, baliagarri suertatzen den
hizkuntza, lan merkatuan mugitu ahal izateko, alegia, balio duen hizkuntza ; eta honek
badu arrazoi bat : gaztelania da Espainia osoan zabalduta dagoen hizkuntza . Alde
horretatik, euskara, euskaldun izatea, arazo bilakatzen da ; eskolari, beraz, beraien semealabak
Espainiako edozein biztanlerekin berdinduko dituzten bideak jartzea eskatuko zaio,
hizkuntz homogeneizazioarena kasu .
Hots, Gellner-ekin batera esango genuke gizarte modernoak behar batzuk ezartzen
dituela, gizartea alfabetatua izateak eta eskolaren bidez transmititu kulturak aparteko
garrantzia dutelarik132 ; sujetuaren kulturak eta formatua izan deneko hizkuntzak -"y en el
interior del cual es efectivamente empleable"- gizartean parte hartzeko oinarrizko balioa
dute 133 . Ondorioz, Campionek aipatu gurasoen jarrera ulertzeko edo ongi kokatzeko,
hizkuntzaren arazoari dagokionez zehazki, ondorengoen moduko galderak egin beharko
liratekeela deritzogu : aldatzen ari den euskal gizartean, euskarak ze neurritaraino balio du
(erabilgarritasunaren aldetik, alegia)? ; ez al lukete euskal haurrek erdara eta erdaraz ikasi
behar gizarte berrira ondo egokitzeko? ; "egokia" ez den hizkuntza ikasteak ez al du
kalterik sortuko? . Galdera hauek guraso horien lekuan jartzeko ahaleginari erantzungo
liokete, baina hizkuntzaren egokitasunari buruzko zalantzak, ez dugu uste, balizko
gaitasun objetiboaren parametroetan neurtzen direnik huts-hutsean .
Pentsa daiteke -ikusi eskaerak (irakaskuntza erdalduna) hori adieraziko lukeeuskararen
baliorik eza, gizarte berriari erantzuteko (omen)duen gaitasun falta, barneratze
prozesu baten ondorio litzatekeela, non hezkuntza-sistemak izan eragina erabateko izan
den (ez da berez suertatzen den zerbait, ez da berez hizkuntzari dagokion "zama") . Hau
da, Laportek eta Balibarrek 134 diotena gure testuingurura egokituz, Euskal Herriak bizi
dituen baldintzek (industrializazioa, gizartearen modernizatzea, . . .) euskararen inguruko
balorapena sortzen duen eragin ukaezina duten eraberean, egia da ere gaztelaniak,
hizkuntza "egokia" den alderik, duen balio "objetiboak" baduela alderdi juridiko-politikoa
non balorapen hori, besteak beste, eskola-aparaturik gabe ez den posible . Aldi berean,
honen eragina izugarrizkoa da talde nortasuna ahulduz joango den Gellener-ek 135 aipatu
132 GELLNER, E . (1993) : Op . cit . ; 347 .
133 Ibidem; 347 .
134 Ikus BALIBAR, R . ; LAPORTE, D . : Op . cit . .
13 ' GELLENER, E . (1993) : Op . cit . ; 349 .