Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren : ondoreri 259
zorrotzak ezarri, ordenen kontrola, etab .) beti aipatu bezalako erantzun gogorrak -kale
istiluak ere ez dira faltako- jasoko dituelarik Estatauren ahultasuna agerian utziz 109 .
Baina, agian ordurarte pisu politiko indartsua izan ez duelako, euskal
nazionalismoaren antilaizismoa nabarmenki agerian geratuko den momenturik
interesgarriena, 1907-1909ko parentesi kontserbadorea pasa ondoren, Canalejas-en "ley
del Candado" delakoaren inguruan sortutako lurrikaran aurkituko dugu . Jeltzaleek gogor
errekzionatuko dute lege horren aurka eta erlijio kongregazioen aide 10 Estatu espainiar
osoan piztuko den kanpainaren testuinguruan . Euskal Herriak oso une beroak ezagutuko
ditu euskal nazionalistek giro horretan parte zuzena hartuko dutelarik . Honen inguruan
bai Castellsek baita Mees-ek esandakoari ñabardura bat egin behar zaiolakoan gaude ;
euskal nazionalistek aipatu kanpainan parte hartuko dute baina ez eskubiko beste
indarrekin batera, lehenengoak dioen moduan (ez da guztiz zuzena)"' ; bigarrenari
dagokionez, esango genuke egia dela -Euskalduna frontoian antolatutako ekitaldia izan
ezik- alderdi jeltzaleak jarrera pasiboa hartuko duela eskola laikoen aurkako ekitaldiak
bultzatzeko garaian edota antolatuko diren horietan -salbuespen pertsonalak alde batera
utzita (edozein eran alderdiaren oneritziarekin)- parte hartzeko momentuan 12 , baina ezin
da ukatu prentsa mailako kanpaina, eskola laikoen kontrako kanpaina hain zuzen,
begibistakoa denik . Aparteko garrantzirik ez duten ñabardura hauek alde batera utzirik
(eskuinaren egoera zein den zertxobait argitzen dutenak dena den), hau ez baita gure
lanaren helburua, ikus dezagun, aipatu testuinguruan, zein den euskal nazionalismoaren
ikupegi ideologikoa irakaskuntzaren arloan laizismoari dagokionez . Esan dezagun ,
lehenik eta behin -abiapuntu gisa-, euskal nazionalismaorentzat eskolan aurkitzen dela
Jaungoikoaren "graziya" galtzearen arrazoi nagusienetariko bat, ondoko bertso hauek
aditzera ematen duten legez 13 :
109 Asko adierazten duen datua (Estatuaren ahultasunaren froga interesgarria delakoan gaude) :
bakarrik 1900 eta 1915 . urte bitartean 27 izango dira Irakaskuntza Publikoko Ministeritzatik pasatuko
diren ministrariak (GONZALEZ, E . (1988) : Sociedad y educación en la España de Alfonso XIII .
Madrid : Fundación Universitaria Española ; 58) .
110 GARCIA de CORTAZAR, F . ; AZCONA, J .M . (1991) : El nacionalismo vasco . Madrid :
Historia 16 ; 48 .
1 . CASTELLS, L (1987) : Op . cit . ; 273 .
112 MEES, L . (1992) . Op . cit . ; 101. Mees-ek, Castellsek esandakoari dagokionez, garbi azaltzen
du euskal nazionalista eta eskuineko indarren arteko ezberdintasuna .
119 "Jaun-Goikoa eta Euzkadi", in Bizkaitarra, 1909/1/23 .