Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Lehenengo euskal nazionalismoa 191
Gure ustez, garbi dago garaiko egoeran -Espainiarekiko menpekotasuna- ez
dagoela, nahiz Aranak hitz hauek erabili, hezkuntza-sistema bema eraikitzeko aukerarik,
berea -leheŕl genioen bezala- eskola-sare paraleloa sortzearen asmoa litzatekeelarik .
Halere ez dugu uste, egoera hipotetikorik onenean ere, Arana sortu beharreko euskal
eskoletan oinarrituriko euskal hezkuntza-sistema nazionalaz pentsatzen ari denik (pentsatu
beharko litzateke, beraz, ze puntutaraino izan duen -ala ez- euskal Estatu-Nazioa
eraikitzeko asmoa benetako helburu politikotzat) . Hau esatera garamatzan arrazoia
Aranak Estatuaren "tutoregoa"-ren aurrean duen aurkako jarreran aurkituko genuke ;
berak hau esaten duenean : "en España, como en los paises latinos, es el Estado padre
común enzcargado de la instrucción, de la religión, de la economía, en sznna, de la
educación y vida de sus individuos" 205 Estatuaren funtzio paternalistaren kontra azaltzen
da, bai -dakigun bezala- espainiarra delako, baina baita "Estatua" delako ere . Hots,
Estatuaren -edozein dela ere- partehartzearen aurka egongo litzateke .
Hau erraz ulertu daiteke XIX . mendeko Estatu eta Elizaren arteko borrokaren
tetuinguruan, non bakoitzak bere presentziaren nagusigoa ziurtatu nahi duen ; egoera
horretan, askotan aipatu ditugun arrazoiengatik (Aranaren elizkoikeria, antiliberalismoa,
antiespañolismoa, . . .) logikoa da guztiz -bere ikuspegia zein den kontutan harturik-
Aranak duen Estatuaren kontrako jarrera . Baina, funtsean, antzeman daitekeen
irakaskuntzaren askatasunaren aldeko planteamentu horrek eragin zuzena du Aranak
euskal hezkuntza-sistema hipotetikoari buruz izango lukeen edota defendatuko lukeen
jarreraren inguruan pentsatzen hasiz gero . Aranak dioenaren arabera, ez dirudi euskal
eskolek ofizialak izan beharko luketenik ; horrek esan nahi du -nolatan eta erakunde
ofizialen eskutik euskal eskolak (eta euskal eskolak soilik) sortzeari ekiten ez bazaio
(hipotesi "ausartegia" litzatekeelakoan gaude)- euskal eskola horiek (beste era bateko
eskola pribatuak -erligiosoak, adibidez- alde batera utzirik) eta (hizkuntza, irakaskuntza
zein irakaslegoari dagokionez) beste izaera izango luketen eskola ofizialek elkarrekin bizi
beharko luketela . Ondorioz, Aranaren planteamenduetan, berak aipatzen dituen ezaugarri
guzti horiekin, ez legoke euskal hezkuntza-sistemaz hitz egiteko arrazoirik .
Are gehiago, ezin da esan Aranak inolako euskal hezkuntza-sistemarik buruan
duenik, aipatutakoaz gain hainbat arrazoi kontutan hartzen baldin batugu ere . Euskal
eskolak eta hauek behar izango luketen irakaslegoaz, baita hauen prestakuntzarako
funtsezkoak liratekeen irakaslego ekoletaz ere, hitz egin arren, nabarmena da (oinarrizko
irakaskuntza da benetan kezkatzen duena) Aranaren diskurtsoaren barruan hezkuntzasistema
osoaren ikuspegiaren aldetik kontutan hartu behar den hainbat alderi buruz
inolako arrastorik ez aurkitzea . Berak aipatzen duen sortu beharreko hezkuntza-sistema
berriari legokiokeen antolaketari zein egiturari buruzko inolako aipamenik ez egitea alde
batera utzirik (eta hau, ikusteko aukera izan dugunez, berez da garrantzitsua hezkuntza-
205 ARANA, S . (1899) : "Qué va a ser de España", in El Correo Vasco, 1899NII/11 .