Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

326 Euskal Nazionalismoa eta Hezkuntza (1895-1923)
egoki deritzogu oinarrizko eskolari buruzko planteamenduak sistematikoki aztertzeari,
zeregin hau eskuartean dugun gaia argitzeko baliogarria izan daitekeelakoan .
Horrela, bost izango dira, eskolari buruz hitz egiteko garaian, euskal
nazionalismoaren eskutik iritsiko zaigun diskurtsoaren ildo nagusiak . Lehenik eta behin,
plazaratu kritiken ezaugarri nagusiak ezagunak badira ere, garaiko eskolari zuzendu
kritikak eta erasoak izango dira abiapuntutzat hartuko ditugunak, hemen biltzen baitira
hezkuntza- sistema espainiarraren kontra euskal nazionalismoak izandako erreakzioaren
ardatz nagusia . Ondoren, jeltzaleek lau haizetara zabalduko duten heziketa nazionalaren
beharraz arituko gara, izan ere -neurri handi batean behintzat- hemen kokatuko baitute
aberriaren izana ala ez izana . Gero, hain zuzen ere heziketa nazional horri gorpuzteko
bideak bilatu nahiean, proposaturiko edota pentsaturiko eskola arloko alternatiba
ezberdinen inguruko irakakurketa izango da gure helburu nagusia . Bestalde, beti ere
eskolaren arazoaren esparruan, euskal nazionalismoaren barruan funtsezkoa den ikuspegi
politikoari heldu beharrean aurkituko gara, ezin izango baitute jeltzaleek, ezta nahi ere
-nahiz eta beste era bateko planteamenduei indarra eman nahi izan ere-, euskal arazo
politikoa eta Euskadik bizi duen hezkuntza arloko arazoa bereiztu, zentzu horretan
eskolak erantzun politikoak ezinbesteko egingo dituelarik . Azkenik, nahiz eta oinarrizko
irakaskuntza izan irakaskuntza mailen artean jeltzaleen gai izarra, bigarren irakaskuntzari
eta unibertsitaeari eskainiko dieogu ataltxoa, lehenengoari dagokionez euskal
nazionalismoaren hutsune nabarmenetarikoa azpimarratuz eta .balizko euskal
unibertsitatearen gaia dagokion lekuan kokatuz
6 .4 .1 .- Eskolaren iruzur ikaragarria
Euskal nazionalismoaren ustez garaiko eskolak Euskal Herriarentzat suposatzen
duen arazo larriaren mamiari heldu aurretik, bere iritziz jasangaitza den egoeraren
arrazoia hartuko dugu abiapuntutzat, hemen kokatu behar baita, jeltzaleen erreakzioaren
bizkarrezurra azpimarratzen den neurri berean, gertatzen denaren sorburu nagusia . Zer
ginen eta non gara galderari erantzungo dioten Napartarra-ren adierazpen hauek, nahiz
eta Nafarroari buruzkoak izan soilik, oso adierazgarriak izan daitezke oinarrizko
irakaskuntzaren arazoaren gakoa zehazteko garaian :
"Hasta el año 1841, Nabarra era dueña suprema de sus actos en
cuestiones de enseñanza primaria . Tanto la organización técnica, como la
administrativa eran de su exclusiva competencia . Ella formaba, pagaba y
separaba a sus maestros . Determinaba el condicionado para la creación
y sostenimiento de la escuelas, imponía la obligación escolar, establecía
los mejores métodos de enseñanza . Enn fin, poseía en este asunto
absolutamente todas la facultades de un pais independiente""' .
286 'Ta instrucción primaria en Navarra", in Napartarra, 1918/AI/16 .