Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Hego Euskal Herria Estatu espainiarreko hezkuntza-sistema nazionalaren atarean 123
denik irakaskuntza mailan dagoen gatazkaren erdian kontrolari eutsi nahi izatea
ezaugarririk nagusienetarikoa izanik, eta honen barruan honako hauek ditugu hezkuntzapolitikaren
ardatz nagusiak (maila ideologikoan bederen) : irakaslegoa, ikuskaritza,
hezkuntza-administrazioa, eta euskara" . Halere, foruek -eta hauen defentsak- bere
funtzioa bete arren, ezin da gure ustez pentsatu Estatuan orokorra den hezkuntza
esparruko errealitatearekiko aldaketa nabarmenik dugunik : gaztelaniaren inposaketa
agerikoa da -eta ez bakarrik Estatuaren jarrera uniformatzailearengatik, euskal
agintariaren espainiarrekiko zaletasunarengatik ere- ; hizkuntzaz gain, eta ez beti -ezta
gutxiagorik ere-, espainiar curriculumaz hitz egin daiteke Euskal Herrian, Estatuko beste
herrialdeekiko ezberdintasun berezirik ez baitago ; Estatuaren egitura administratiboa eta
burokrazia pixkanaka bere leku protagonista hartuz joan dira, Estatuaren presentzia, nahiz
euskal erakundeek aurkako ahaleginak egin, gero eta nabarmenagoa izango delarik . Hitz
batean esanda, nola edo hala, izandako gatazken gainetik eta administrazio arloko botere
mailari eutsi nahi izan arren, Euskal Herriak ezin izango du Estatuaren zentralizazio zein
uniformizazioarengandik ihes egin .
3 .2.- Kultura, hezkuntza eta fuerismoa
Foruak indargabetuko dituen legeak (1 876/VII/2 1) urrats garrantzitsua suposatuko
du hezkuntza arloko uniformizazioaren esparruan -hezkuntza-sistema erabat
zentralizaturik baitago- (baita Estatu-Nazio espainiarraren eraikitze prozesuaren
sendotzean ere"'), eta Estatua eta Euskal Herriaren arteko harremanak erabat aldatuko
dira ; euskal diputazioak, zentralismoaren sarean han bat besterik ez izaki, Euskal Herriko
berezitasunen alde egin dezaketena guztiz mugaturik geratuuko da, beraien arteko
elkarlanerako biderik gabe' . Estatu karlistaren parentesiaren ondoren edozein gerrak
79 Garmendiak administrazio karlista euskararen alde borrokatu dela dio ("misión patriotica"
litzateke), baina ezin da ahaztu ere -eta berak hala aitortzen du- karlistentzako hizkuntza "pozoin"
liberalaren aurkako baliabide eraginkorra dela, modu honetan Euskal Herria babestuko litzatekeelarik
(GARMENDIA, V . (1983) : Los carlistas y la defensa del euskera", in Gaurko Euskal gizartearen
sorburu hurbilak . . . : Op . cit . ; 423-424) .
30 Garcia de Cortazar eta Monterok esango dutenez, "la liquidación de la guerra carlista ofreció
una ocasión inmejorable al Gobierno central para, en su condición de vencedor, reducir el alcance de
las exenciones vasca y afianza- la creciente unidad del Estado" (GARCIA de CORTAZAR, F . ;
MONTERO, M . : Op . cit . ; 26) .Tuñon del Larak zera gogoratzen digu : "7a promulgación de la
Constitución "restauradora" de 1876 se hace bajo el signo del Estado nacional centralizado" (TUÑON
de LARA, M . (1981) : Op . cit . ; 432 -guk azpimarratua-) .
81 DAVILA, P . (1988) : Op . cit . ; 48 . Hona hemen ere Lopez Adanen hitz adierazgarri hauek : ". . .
a un régimen político foral donde se valoraban como sustratos de la legislación el euskara y la cultura
locles, le sustituye la unidad española con la consiguiente valoración del castellano y de la historia y
la cultura ligadas a la monarquía unificadoras" (LOPEZ ADAN, E (1978) : Del carlismoa . . ., Op . cit . ;
130) . Alde horretatik, Garmendiak dioenaren arabera, zera esan behar da ere : karlista zein liberal
foruzaleak suertatuko dira kaltetuak (GARMENDIA, V . (1976) : Op . cit ., 41) .