Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren ori doren
mundura muga daitekeen arazoa : Estatu espainiarreko botere politikoak euskal nortasuna
suntsitzeko eginahalak etengabekoak eta nabarmenak izan dira ; lehen 39ko legea izan
zen, 76koa gero, atzo Kontzertu Ekonomikoaren kontrako erasoa eta gaur edozein udalak
hartutako erabakia zentsuratua da ; helbura -beti- Euskal Herriak izan duen eta oraindik
izan dezakeen kontrol politikoa -hau baita euskal nortasunari eusteko ezinbesteko
oinarria- desagertaraztea izanik, irakaslegoa, atsedenik gabe, borrokarako amorraturik
agertuko da, izan ere irakaskuntzaren autonomiaren aurka agertzen denean Euskal
Herriak pairatu beharreko zapalakuntzak dituen aurpegien artean mingarrienetariko baten
aurrean aurkituko ginateke` . Irakaslegoaren aldetik jasotako kolpe politikoen artean,
aztertzen ari garen epealdi honen azken urteetan, jeltzaleek autonomia politikoaren alde
egindako apostua ere saboteatzen saiatzen direnean joko du bere gailurra erasoak .
Irakasle elkarteek gogor joko dute euskal diputazio zein euskal nazionalisten aurka eta
honek, jeltzaleen ustez, ez du behin eta berriro irakaslegoari buruz esandakoa berretsi
baino egiten . Autonomia politikoak Espainia jarriko luke arrisku larrian, eta horren
barruan euskal diputazioek izango luketen irakaskuntza arloko autonomiak garbi
frogatuko luke, Arabako irakaslegoaren Asanbladak garbi asko adierazten duen legez :
"perjudicial para la cultura patria y opuesta á la unidad nacional'"-31 . Arazo honek
ezinbesteko erantzuna eskatuko luke euskal abertzaleen eskutik, ezin baitira hain eraso
bortitzen aurrean isilik eta ezer egin gabe geratu ; hots, irakasle hauen aurka borrokatu eta
beraien eragina ezeztatu2j22 .
6 .3 .5 .- Espainiar legedia, arazoaren gakoa
Egindako diagnosiaren ondoren, jeltzaleen aldetik nolabaiteko berrikuntza edota
diskurtsoaren aldaketarik dagoenentz ikusteko, irakaslegoaren arazoaren zergaitiak
emateko garaian euskal nazionalistek diotena ikustera joko dugu . Itxuraz irakaslegoaren
izendapenaren arazo zaharra da begi aurrean duguna baina, hau ukatzerik ez badago ere,
jeltzaleengandik iritsiko zaizkigun analisiak findu egingo direla oso esango genuke, eta
aipatu arazoa orokorragoa den testuinguru batetan kokatua izango, orokortasun horrek,
bestalde, proposamen finagoak ere sortarazikio dituelarik . Nolabait adierazteko,
orainaren analisia iraganean bizi izandako errealitate erakargarriagoan oinarrituz baino
-planteamentu erreaktiboa guztiz-, euskal nazionalistek oraina aztertuko dutela esango
genuke, ez antzinako garai ederretara itzultzeko asmoz, etorkizun bema eraikitzeko
intentzioarekin baizik .
Horrela, irakaslegoaren arazoa ez da irakaslegoaren maila hutsean aztertuko,
atzoko eta egungo egoera alderatuz . Esan ere, behin baino gehiagotan esan dugu
230 "I" (1918) : "Bilbao, los maestros y la autonomía de la enseñanza", in Euzkadi, 1918/X/30 .
2', 1 "ABENDANO" (1917) : "Los maestros, el pais . . ." : Op . cit .
232 Ibidem .
309