Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Hezkuntza-sistema nazionalen sorrera 67
demás reformas""'
Hitz hauek oso adierazgarriak dira : alde batetik hezkuntza-sistema osatuaren
faltaren berri ematen digute ; bestalde, eta hau guztiz garrantzitsua dela deritzogu,
hezkuntza-sistemaren eratzea Estatuko Administrazio osoaren antolakuntzaren
testuinguruan kokatzen da . Dagoeneko badakigu administrazio mailako antolaketa arloan
hainbat urrats oinarrizko eman dela ; lehenago aipatu horietaz gain, hauek izango lirateke,
laburbilduta, azkeneko urteetan arlo honetan izandako erreformak ( "Pidal" planaren aurre
pausoak, alegia) : "Consejo de Instrucción Pública" (aholkularitza lanak beteko ditu eta
ikuskariak eta buru politikoak izango dira honen kontrol eta burutze agenteak) eta "Junta
de Centralización" (administrazio ekonomikoa) izeneko erakundeen sorrera ; desagerturiko
"Dirección General de Estudios" zelakoaren funtzio exekutiboak "Ministerio de la
Gobernación"-era pasatuko dira ; honek "Sección de Instrucción Publika" izeneko saila
sortuko du ; "Boletín Oficial de Instrucción Pública"' delakoa sortuko da (hain zuzen,
urte batzu geroago "Boletín Oficial del Ministerio de Comercio, Instrucción y Obras
Públicas" izango den horren aitzindaria), hots, Estatuko lurralde osoko erakundeak
erabakiak hartzen diren zentruarekin "lotuko" dituen komunikazio organo espezifikoa' 12 .
Beraz, esan daiteke "Plan Pidal" aldarrikatzen denerako gutxieneko hezkuntzaegitura
eraikita dagoela jadanik . Oinarrizko irakaskuntza 1838ko legeak arautzen duelarik
(orain egitura-oinarri hobeagorekin -kontutan hartu, adibidez, irakaslego eskolen kopurua
areagotuz joango dela, edota gobernuak probintzietako batzordeen bidez zein buru
politikoen eraginez bere presentzia eta eskusartzea gero eta modu eraginkorragoz
ziurtatzen duela-), plan honek bigarren eta goi mailako irakaskuntza arautzeari ekiten dio,
maila hauetan sistema koherente eta antolatuaren beharra nabarmena baita . Laburbilduz,
esan genezake nagusitzen den elementurik aipagarriena irakaskuntza maila hauek
egituratzeko ahalegina dela . Zehazkizun handitan sartu gabe, honako ezugarri hauek
azpimarratuko genituzke bigarren irakaskuntzari dagokionez : irakaslegoaren
prestakuntzaren arazoari erantzungo zaio "Instituto Central Normal" delakoaren
sorrerarekin (oinarrizko irakaskuntzako irakasleentzako den "Escuela Normal Central"-
10 Ibid ., 194 . Interesgarria da ere, hezkuntza-sistemaren barruan zutabe nagusia izan beharko
lukeen irakaslegoaren egoera penagarriari aurre egiteko azaltzen den beharra, honek, besteak beste,
Administrazioaren kaosa isladatzen duelarik eta, Estatuaren eraginkortasuna kolokan geratzen delarik .
Antzeko zerbait dio Gil de Zárate-k 1838ko legearen eraginkortasun ezari buruz hitz egiten duenean : "lo
que más se había opuesto á que la ley del año 38 tuviese una aplicación eficaz 3? benéfica, era el vicioso
sistema administrativo que á la sazón regía" (GIL de ZARATE, A . : Op . cit . ; 288) .
111 "Boletín"-ak hezkuntza alorreko pentsamendu liberalaren zabalkundean izan duen ganantzia
ezagutzeko ikus SUREDA, B . (1983) : "El Boletín Oficial de Instrucción Pública y su importancia en la
difusión del pensamineto educativo liberal en España", in Historia de la Educación, 2 . zk . ; 67-76 .
112 VIÑAO, A . : Op . cit . ; 327-329 .