Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

1. SARRERA
Sarrerak bi zati ditu. Lehen zatian lanaren hasiera-hasieratik erabiliko
diren oinarrizko bi kontzeptu aurkezten dira: soziolinguistika eta hizkuntz
komunitatea. Ondoren, 1.2 atalean, lanaren ezaugarri orokorrak
azaltzen dira.
Hiru ohar, bestalde. Aurrenekoa Nafarroa hitzari buruz.
“Nafarroako euskararen historia” dio izenburuak, baina egitan Nafarroa
Garaiko bilakaera aurkeztera mugatu naiz. Nafarroa Beherea azalpenetatik
kanpo geratu da gehienetan, batez ere ezin nuelako dena besarkatu.
Hala ere, Nafarroako bi zatien arteko lotura ukaezina da eta, harira zetorrenean,
lotura hori nabarmentzen saiatu naiz. Horretaz gain, garbi dago
Nafarroa bere osotasunean hartzeak dimentsio berri bat ematen diola
euskarak bertan duen tokia ulertzeko moduari: Nafarroa Garaia zein
Nafarroa Beherea, bakoitza euskara gehi gaztelania edo euskara gehi
frantsesa (eta gaskoia) terminoetan irudika badaitezke, Nafarroaren
batasuna, ordea, ulertezina da euskara alde batera utziz gero, euskara
baita, hain zuzen ere, bi aldeek komun duten hizkuntza.
Bigarren oharra gutxitzearen kontzeptuari buruzkoa da, lanaren izenburuak
“hizkuntza gutxituak” aipatzen baititu. Kontzeptu honek, ukaezinezko
abantailekin batera, alde txar garbiak ere baditu eta ez du egiazko
errealitatea ongi islatzen. Alegia, gutxitzearen edo minorizazioaren
ideia normaltasunarekiko erreferentzian ulertzen da, eta, jakina, egoera
normaltzat hizkuntza nagusiena hartzen dugu inplizitoki. Baina bilakaera
historikoa alderantzizkoa izan da neurri handi batean. Normaltzat
hizkuntzaren jatorrizko neurriak hartzen baditugu, berriz, hizkuntza
nagusiek normaltasunetik aldendu eta gainhedapen edo hipertrofia izan
dute. Ikuspegi horretatik euren neurriei eutsi dieten hizkuntzak eta hizkuntza
hipertrofiatuak ditugu. Aldi berean, egia da euskara eta bere antzeko
beste hizkuntza asko alboko hizkuntzen hipertrofia pairatu eta txikituz
eta mendeko egoeran geldituz joan direla, eta horregatik saihestezina
zaigu gutxitzeaz hitz egitea —zentzu teknikoan, gutxiengo etniko
edo kulturalak “son grupos subordinados o cuya posición es vulnerable
a la subordinación” (Harris 1993: 394)—, baina minorizazioa bezain
garrantzitsua da gainhedapenaren ideia gogoan izatea. Hizkuntza “gutxituak”
esan beharrean beste aukera batzuk hizkuntza “ez-menderatzaileak”,
“ez-hegemonikoak”, “mendekoak”, “txikiak”, eta abar, izan litezke,
baina adjektibo hauek ere ez naute guztiz asetzen.
21