Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
eta euskararen bilakaeran eduki zuten eragina: 1808ko Independentzi
gerra, gerra karlistak, Iruñearen erdalduntzea, 1876ko Foruen deuseztapena…
Nafarrek ez dute euskara jasotzeko ardura handirik erakutsi eta hau
konstante historiko bat izan da: “Nafarroan, zoritxarrez, eta arrazoi-bila
hasi beharko dugu noizpait, (…) ez zuten, halaz guztiz, hizkuntza jasotzeko
lehia sutsurik agertu: ikus, adibidez, Beriain, Elizalde, argitaratuak
zeuden eta argitaratzen ari diren dotrinak… Elkanoko Lizarraga bera
zein ere garbizale eta landu agertu nahi duen hiztegiari buruz, ez du joskeran
Mendibururen urrutiko antzik ere” (1988c, II: 917).
Goikoez gain, Nafarroako euskal literaturaren urritasuna dugu azaldu
beharreko beste gai bat (1987a: 82).
Mitxelenaren ekarpena. Laburpena
Azterketa luze honek Mitxelenaren idazlanen hiru ezaugarri nagusi
erakutsi dizkigu: (1) topikoak puskatu eta ohiko iritziez haratago joateko
joera, (2) euskararen iraupena azaltzeko nahia eta (3) hipotesi eta
ikerbide berrien adierazpena. Lehenengo biak jadanik aski azalduak
ditugunez, Mitxelenak iradoki zituen ideia, hipotesi edota ikergai berrietara
mugatuko naiz.
Maila orokorrean: azterketa soziolinguistikoen beharra erakutsi
ondoren, hizkuntzaren iraganeko gizarte-egoera desberdinak neurtzeko
“diglosia” (goi/behe) baino kontzeptu egoki edo zehatzagoak behar direla
argi utzi du. Adibidez: barne (komunitate barneko bizitza)/kanpo
(komunitatetik kanpokoa) bereizketa.
Euskararen historian: bere subjektua hiztunak dira, euskaldunak.
Iraupenaren arrazoiak sakoneko ikergaitzat hartu beharra. Euskararen
sustraiak euskal gizartean eta bertan zuen prestigioa zer nolakoak ziren
zehaztu beharra. Euskararen nondik norakoa ulertzeko euskal kulturara
jo beharra. Atzerakada azaltzerakoan zapalkuntzan edo utzikerian ez gelditzeko
deia.
Nafarroako euskararen historian: Nafarroako Erribera eta euskara.
Nafarroako hizkuntz eta kultur aniztasun historikoaren sustraiak.
Nafarroako erresuma eta euskara. Nafarroako hizkuntz eremu historikoak
—eremu euskaldunaren gune trinkoa, eremu euskaldunaren ertzak
eta eremu erdalduna— eta banaketa horrek izan dituen ondorioak,
eremu bakoitzak dinamika berezia izan du eta. Prestigioaren galeraren
hasiera XVIII. mendearen bigarren aldian. XIX. mendeko gertakarien
eragina. Nafarren ekarpenaren urritasuna euskal literaturan zein euskara
jasotzeko ahaleginetan.
Oro har, bai euskararen iraupenaz, bai bere atzerakadaz eta baita XX.
mendera arteko aldietan izan duen gizarte-egoeraz ere, erantzun desegoki
edo anakronikoak baztertu eta galdera eta arrazoi berriak adierazteko
77