Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
XIX. mendeko garapenak
Iraultzaren urteek, 1789-1815, esan bezala, berehalako emaitzak
erdietsi baino gehiago, bilakaera baten hastapenak ezarri zituzten.
Frantsesa askoz hedatuagoa zegoen, zalantzarik ez, baina 1815ean herri
hizkuntzak ez ziren oraindik desagertu eta, oro har, Brunotek dioenez,
emaitzak ez ziren itxaropenen neurrikoak (ibid.: 408). Emaitzak XIX.
mendean zehar joango ziren agertzen eta hiru ataletan bil daitezke: estatismoa,
hots, estatuaren esku hartze zuzena hizkuntz arazoetan, hezkuntza
eta armada edo soldadutza.
Estatuak esku hartze zuzena izan zuen hizkuntzaren bilakaeran eta
bere jagole nagusi bihurtu zen (Brunot 1968, X-2: 686). Frantsesaren
kodifikazioa estatuaren lehentasunezko zeregina izan zen: babes osoa
eman zitzaion hizkuntzaren akademiari eta honek araututako gramatika
eta ortografia zuzenen ezarpena estatuaren agindupean bideratu zen,
unibertsitatean hasieran, eskola azterketa guztietan gero eta funtzionario
izateko oposaketetan 1832az geroztik, eta, horrela, biztanle guztiengana
hedatu zen (Cohen 1973: 251).
Hezkuntza sistemaren garapena hamarkada luzetako emaitza izan
zen. Ezaugarri nagusiak Iraultzaren garaietatik zetozen, baina haurren
eskolatzearen orokortzea, dena dela, ez zuten hasieratik lortu. 1832.eko
lege batek estatuko oinarrizko irakaskuntza, borondatezkoa, ez nahitaezkoa,
sortu zuen, frantsesez, noski (ibid.: 251). 1850. urtean, Falloux
legeak irakaskuntza pribatua onartu zuen eta haren babespean ugaritu
ziren eskolek, Elizakoak gehienbat, eskola publikoek bezalaxe frantses
hutsean jardun zuten, hizkuntzaren hedapenari beren ekarpena eginez.
Bultzada nagusia, dena den, III. Errepublikan gertatu zen. Lehen mailako
heziketa nahitaezko, dohain eta laikoaren ezarpena Jules Ferry-ren
1881-1884 urteetako legeen emaitza da. Aurrerantzean sei eta hamahiru
urte bitarteko haur guztiak dohain eta frantsesez eskolatuak izango
ziren. Herri hizkuntzen ikuspegitik, ordea, beren behin betiko bazterketa
finkatu zuten 1881-1884ko legeek: “Visto desde Occitania o Bretaña,
condena a muerte a las lenguas locales (…). El deber civilizador encomiado
por Jules Ferry (…) desemboca, dentro del aparato ideológico
dominante, en la necesidad de deshacerse de las lenguas locales, y la
escuela republicana se convertirá en un rodillo compresor sobre cuyos
daños nunca se dirá lo bastante” (Calvet 1981b: 162-3). Maisu-maistren
psikologia politiko kulturalari dagokionez, argigarriak dira Marcel
Cohenen 116 (1973: 278) oharrak: herriarengandik sortuak, baserritarren
seme-alabak askotan, maisu-maistrak joera demokratikoetan heziak izan
ziren eta ezkerreko korronteen aldekoak ziren normalean. Herriko apai-
116. Zentzu berean ikus, halaber, Calvet (1981b: 160).
209