Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
(NAN, “Asociación Euskara de Navarra. Libro de Actas”, I) 272 .
Bere aurrekari hurbila Juan Iturralde y Suit, Pablo Ilarregui, Nicasio
Landa eta Esteban Obanosen 1860ko hamarkadako saio huts egindakoa
dugu (ikus 5.2.2.4 atala). Orduan ezin izan zena, ordea, 1877. urtean
gauzatuko zen, Campion, Iturralde y Suit eta enparauen eskutik. Ideia
Hegoaldeko gainerako herrialdeetara hedatu zen eta berehala antzeko
talde eta aldizkariak antolatu ziren Donostia, Gasteiz eta Bilbon,
1936ko gerra arte iraungo zuen mugimendu orokorra abian jarriz, gero
Eusko Pizkundea izenaz —Italiako Risorgimento, Kataluniako Renaixença
edo Galiziako Rexurdimento-en antzera— ezagutu dena (Torrealdai
1977, Sarasola 1982, Intxausti 1990a, e.a.).
Nafarroako mugimenduaren hastapenetan, atalaren izenburuan esan
bezala, egoera mingarri bat eta bi korronte edo tradizio aurkitzen ditugu
elkartuta:
-Egoera mingarria: Nafarroako euskararen atzerakada azkarra eta,
oro har, bigarren gerra karlista amaitu eta hiru probintzietako Foruak
deuseztatu (1876-07-21eko legea) eta gero Hego Euskal Herriak bizi
zuen krisialdia.
Krisialdiari aurre egin nahian bi korrontetatik edan zuten nagusiki:
-Euskal tradizioaren korrontetik: euskararen aldeko aldarrikapenak,
apologismoa, eta abar, alde batetik, eta euskalaritza, bestetik. Zubiarena
Bonaparte printzeak egin zuen nonbait.
-Nazioarteko korrontetik: herri hizkuntzen aldeko mugimendu eta
ideologiak.
Hiru osagaiak zituzten gogoan Campionen eta bere lankideek hasiera-hasieratik
—ikus, adibidez, Campionen (1877) eta Iturralde y Suiten
(1877) lanak— eta beraien ekarpena euskal tradizioan eta Europako hizkuntzen
mugimenduetan oin bana jarri eta egoerari aurre egingo zioten
sistema ideologiko eta berau bultzatzeko erakundeak lehendabiziko aldiz
antolatzea izan zen.
Lagarde, Florencio Ansoleaga, Antero Irazoqui, Fermin Iñarra, Salvador Echaide,
Estanislao Aranzadi, Hermilio Oloriz, Arturo Campion eta, seguru asko, Joaquin
Azcona eta Rafael Gaztelu.
272. Sorrera bileran “Academia Etnográfica de Navarra” izenaz bataiatzea bururatu
zitzaien (NAN, “Asociación Euskara de Navarra. Libro de Actas”, I), eta “Asociación
Euskara de Navarra” izena urriaren 29ko bileran erabaki zuten, elkartearen alde praktikoa
azpimarratzeko asmoz (ibid.: 4). Estatutoak 1877ko azaroaren 10ean aurkeztu
ziren Nafarroako Gobernu Zibilean eta 13an onartuak izan ziren (Perez Goyena 1947-
64, VIII: 252). Jendaurreko aurkezpena, ordea, 1878ko urtarrilaren 6an egin zuten
(Asociación Euskara de Navarra. Programa. Revista Euskara I, 1878, 3-7).
461