Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Uitziarrak gehienbat euskaldunekin ezkontzen ziren, bertako zein
auzo-herrietako lagunekin batik bat (JM eta M: 5), baina erdaldunekin
ere elkartzen ziren: “Bazen, bazen ee euskaldunek erdaldunekin, kasik
euskaaz, euskaldunek erdaaz batere kasik etzekinak erdaldunekin ezkonduk”
(ET: 36). Euskaldunekin ezkontzen zirenean maiz gertatzen zen
Uitzin bizitzen gelditzea senar-emazte berriak. Erdaldunekin izanez
gero, ordea, kanpora ateratzen ziren eskuarki: “Honea etorrik ez, (…).
Honea gutxi” (ibid.: 36). Uitzira ezkonduta etorritako erdaldun bakarra
Cirilo izenekoa zen —“Hemen erdaldune etorri zena Cirilo izeinen dok”
(ibid.: 36)— eta beste bikote bat ezagutzen dute Lekunberrira joan zirenak.
Bistan da Uitzira ezkonduko zenak kultur mundu jakin batekin bat
etorri behar zuela, oro har, eta hor, beharbada, bereizgarri nagusia hizkuntza
izango zen, hau da, Uitzira etorri nahi zuenak euskaraz jakin
behar zuen —“entenditzeko haine jakingo zun ta…” (ibid.: 36)— edo,
bestela, zertxobait ikasteko prest egon, ulertu ahal izateko adina bederen,
Cirilo delakoari gertatu zitzaionez, agian aurrez zer edo zer jakingo
zuelako (ibid.: 36).
Eztabaida taldean esan zenaren egiaztatzaile uitziarrek 1863tik
1936ra bitartean egindako ezkontzen zerrenda dugu, parrokiako ezkontza-liburuan
(UPA, “Libro de casados, velados y finados del lugar de
Huici”) jasoa. Bertan 173 ezkontza jasotzen dira tarte horretan eta
horietatik euskaldunekin 193 egindakoak 149 (% 86) izan ziren eta erdaldunekikoak
24 (% 14). Kide erdaldunekin eratutako hogeita lau bikoteetatik
bakarrik bederatzi joan ziren Uitzira bizitzera, gainerakoak kanpora
ateraz, bileran adierazitakoa baieztatuz. Bestalde, esan behar da
joera nagusia ez zela uitziarren artean ezkontzea, kanpotarrekin baizik,
Nafarroako herri euskaldunetako pertsonekin batez ere: uitziarren arteko
ezkontzak hogeita hemeretzi izan ziren, ezkontza guztien % 23 bakarrik.
Hizkuntza baldintza, gainerako kultur ezaugarriekin batera, erabakitzailea
izan da, bistan da, uitziarrek sortzen zituzten familia berrien
kokapena hautatzerakoan: euskaldunen arteko bikoteak Uitzin edo
beste herri euskaldun batean geratzen ziren, baina tartean erdaldun bat
izanez gero eremu erdaldunera jo ohi zuten. Eguneroko bizimoduak
ezartzen zuen errejimen praktiko horrek babestu egin du hizkuntz
komunitatearen osaketa, elementu arrotz gehiegiren txertaketa galaraziz.
193. Liburuan ez da, noski, ezkontideen hizkuntza aipatzen, baina bai beren jaioterria.
Herri euskaldunetako lagunak euskalduntzat jo ditut eta erdaldunetakoak erdalduntzat.
Okerren bat gerta daiteke —adibidez, Iruñekoak erdalduntzat jo ditut eta
baliteke haietakoren bat euskalduna izatea— baina gutxi dira zalantzazko kasuak eta ez
dituzte kopuru orokorrak asko aldatzen.
Beste kontu bat familia berriaren kokapena da. Irizpide gisa ezkontza egin zen
tokian biziko zirela ulertu dut.
333