Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskararen Aldeko Lan eta Mugimenduak
Bestalde, Gobernuari eta Diputazioari egindako eskariak eta, oro
har, euskaltzaleen beraien esku ez zeuden, baina bete behar ziren esparruak
ditugu:
-Babes orokorra eskatzen zieten erakundeei. Esate baterako,
Sustapen Ministroari egindako eskaria, jadanik aipatua: “Excmo. Sr.
Ministro de Fomento. Excmo. Sr.: El que suscribe, á nombre de la
Asociacion Euskara de Nabarra (…) respetuosamente expone: Que, tendiendo
á extinguirse con rapidez desconsoladora la vida de uno de los
pueblos más antiguos del mundo, llegado parece el momento de que los
que pueden evitar que la extincion se consuma, cumplan con tan alta
mision” (Documento notable. Euskal-Erria XII, 1885, 498). Modu
berean zuzendu zitzaizkion Nafarroako Diputazioari ere.
-Euskarazko irakaskuntza bultzatzeko 287 eskariak etengabeak izan
ziren:
Conviene que las autoridades forales (…) cambien radicalmente el sistema
que dentro de los territorios en que se habla el vascuence hasta ahora se
sigue (…). Es preciso que cese el estudio de las materias elementales en
exclusiva lengua castellana (…). De esta manera, las escuelas que hoy son
un instrumento de muerte contra el vascuence, serían desde aqui en adelante
uno de los mas energicos medios de su conservacion.
(Campion 1877)
Halaber, herri euskaldunetako maisu-maistrek euskara gaitasun probak
gainditu beharko lituzkete bertan irakatsi ahal izateko, eta beren
prestakuntza bermatzeko euskara katedrak sortu beharko lirateke lau hiriburuetako
Irakasle eskola eta Institutoetan eta Madrilgo Unibertsitate
nagusian (Documento notable. Euskal-Erria XII, 1885, 502).
-Elizaren zereginari buruzko kezka ere hasieratik aipatu zuten:
“Proscribir de la Iglesia y de la escuela la lengua de un pueblo civilizado,
es una amarga injusticia” (Campion 1884, “Addenda et corrigenda”: 58).
-Herri euskaldunetako jarduera ofiziala elebiduna izateko eskatzen
zuten: “Los documentos públicos en los pueblos en que se hable el bascuence
deberán ser redactados en castellano y en euskaro” (Documento
notable. Euskal-Erria XII, 1885, 503). Neurria bermatze aldera, herri
horietan lan egingo zuten funtzionarioei eta gainerako herri enpresetako
langileei euskaraz jakitea eskatuko litzaieke, eta ez zekitenei hiru urteko
epea emango litzaieke euskalduntzeko: “Los que aspiren á los destinos
públicos en los mismos pueblos, deberán acreditar que conocen perfectamente
el euskaro ántes de entrar en el ejercicio de sus cargos: los que
en la actualidad los desempeñan y no los tengan en propiedad deberán
287. Garai berean, Irlandako gaelikozko irakaskuntzaren 1904-1922 bitarteko
saioetarako ikus O’Donoghue (1994).
480