Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
nagusia. Baina salbuespen esanguratsu bat izan da: jokoan diru interesak
zeudenean.
Bi bakarrik ziren, nik dakidala, euskalduna izateko baldintza eskatzen
zuten lanbide motak —“con el salario, provechos y emolumentos
correspondientes” (Jimeno Jurio 1995c: 494)—: herri euskaldunetako
elizgizona eta Nafarroako Eliz nahiz Errege-auzitegietarako eremu euskalduneko
lekukotasun hartzailea 228 . Eliz auzitegian, 10 hartzailetatik, 6
erdaldun (“romanzados”) eta 4 euskaldun (“bascongados”) zeuden 1765.
urtean (Irigaray 1966: 74); Errege-auzitegian, berriz, 24 hartzailetatik,
15 erdaldun eta 9 euskaldun (ibid.: 82). Txanda bereziak antolatzen
ziren eta hizkuntza bakoitzeko biltzaileak zegokien eremuan aritzen
ziren. Gehiago ziren, beraz, hartzaile erdaldunak euskaldunak baino,
nahiz eta euskaldunen barrutia, eta prozesu kopurua, handiagoa izan,
hartzaile erdaldunek beraiek aitortzen zutenez: “los negocios q. de oficio
y de partes incesantemente se ofrecen en la tierra vascongada, q. ocupa
más de la mitad de este Reino” (ibid.: 82).
Bi lanpostu motetan sortu ziren gatazkak eta arrazoia bera izaten zen
beti: erdaldunek beraientzat nahi zituzten lanpostu haiek ere.
Eztabaidak epaitegietara eramaten ziren eta han alde bakoitzak bere
argudioak aurkezten zituen. Oraingoan erdaldunen arrazoibidea aztertuko
dugu, gure xedea erdaldunen euskarari buruzko iruditeria kolektiboaren
ezagutzan aurreratzea da eta.
Aipatuko ditudan eztabaidak honako herri edo toki hauetan gertatu
ziren, kronologikoki ordenatuta: Galipentzu (1571), Arandigoien
(1581), Uskartze (1605), Lizarrako San Juan parrokia (1607), Iruñeko
San Zernin parrokia (1645), Agoitz (1697), Eraul (1723), Larrion
(1723), Nafarroako Eliz-auzitegiko hartzaileak (1765-1778),
Nafarroako Errege-auzitegiko hartzaileak (1765-1778), Urraul Goiti
(1785), Agoitz (1788) eta Badoztain (1821).
Erdaldunen eskakizuna, esan bezala, ordura arte euskaldunek betetako
postuak handik aurrera, euskaraz ez jakin arren, beraiek ere betetzea
izan ohi zen, diskurtsoen eraginkortasun soziala, edo zeregin performatiboa,
begi-bistan utziz. Auzitegietako hartzaileen kasuan bitan banatu
zuten eskaera: (1) txanda bakarra eratzeko: “parece justo que asi como el
empleo es igual lo fuese también en las ganancias haciéndose el turno
comœn para todos” (Irigaray 1966: 83); eta (2) txanda bakarra antolatzen
ez zen bitartean, erdalduntzat hartzen ziren herrien zerrendari haiek
228. Horrela dio Jimeno Juriok (1991: 233): “En el fondo del problema subyacen
unos intereses económicos personales y de grupo: conseguir un puesto de trabajo, llámese
rectorado, abadía, vicaría, beneficio o capellanía, en el caso de los clérigos, o un
espacio geográfico donde poder desarrollar su profesión e incrementar sus ingresos los
«Receptores» vascongados o romanceados de los tribunales del Reino de Navarra y
Diocesanos”.
390