Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Aldi berean, euskal hitz jatorrak eskura izanez gero, ahalik eta erdal
hitz gutxien erabili nahiago zuten. Irizpide horren arabera jokatu zuen
Damaso Intzak Kristau ikasbidea (Iruñea. 1927) itzuli zuenean,
Lacomberen goraipamena jasoz:
Le P. Intza (…) a courageusement tenté de délatiniser, dans la mesure du
possible, ces textes, sans nuire pour cela à leur intellection. L’entreprise
était délicate entre toutes, et l’on peut dire que, dans l’ensemble, le diligent
traducteur a parfaitement réussi. Il a bien vu, en effet, qu’il fallait conserver
quelques mots tels que kristau, gorputz, grazia, anima, pekatu, birjiña,
ostia, etc. Et il s’est borné le plus souvent, dans son œuvre puriste, à remplacer
tel ou tel mot roman par un synonyme basque. (…) il serait souhaitable
que les écrivains basques s’en tinssent, à ce degré de purisme: il est
vain d’essayer d’éliminer tout ce qu’il y a de roman dans le basque.
(Lacombe, G. 1927. INTZA’R DAMASO.—Kristau ikasbidea. —
(Pampelune 1927). RIEV XVIII, 726)
Azaldutako jarrerak oso sustraitu eta hedaturik zeuden Nafarroako
euskal idazleen artean eta, Larreko, Manezaundi eta Angel Irigaray ezezik,
gainerakoak ere joera berekoak ziren. Ez da harritzekoa, horrenbestez,
Sebero Altuberen “La vida del euskera” lana ezagutu zutenean nafarrek
biziki txalotu izana. Ikus, adibidez, “La vida del euskera” artikulua (La Voz
de Navarra, 1934-02-24), sinadurarik gabea, eta Manezaundiren “Los
puritanos del euskera” (La Voz de Navarra, 1934-03-03).
Laburbilduz, klasikoen tradizioa, euskara herritarra eta literatur euskara,
euskara baturantz zeramaten bideak ziren nafarrentzat, Angel
Irigarayren 1934ko hitz hauek ederki erakusten dutenez:
Gure euskaldun idazti zahar zenbait ere berrekoiztu beharrak dira, euskara
atsegina da haiek erabiltzen dutena aitzinago eta bat-ago baita euskara. Ez
oraiko zenbaitek bezala; iduri leike nahi dutela holakoek euskara zatikatu
dagoena baino oraindik gehiago ere eta euskaldun batzu arrotz bilakatu
besteentzat.
Asteasuko Agirre, Axular, Mogel, Lardizabal, Detxepare, Oihenart,
Haraneder beharrezkoak ditugu berriz orai; orduan ikus dezakete itsu dauden
zenbaitzuk herriko euskara garbia dela eta, bestalde, euskara baten
bidera joan daikela eta joan behar dugula euskara bizirik ikusi nahi badugu
behinik-behin. Euskara literario batera joateko lehen urratsa, ortografia
batasuna.
(etzana nirea da) (Irigaray, A. Abertzale bai, baino euskaldun. In
Larrea 1995: 49-50)
Baina, hala ere, Mitxelenak Campion-Broussain txostenari buruz ari
zela zioenez, batasunaren arazoaren irtenbidea ez zegoen batere argi eta
iritzi kontrajarriak adierazi ziren behin baino gehiagotan —Angel Irigaray
491