Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Ezarritako periodifikazioa testuinguru orokorrago batean kokatu
behar da. Kulturen historia egiterakoan bi ikuspegi 21 desberdin erabil
daitezke Bertrand Badieren (1992: 344-5) ustez: iraupenaren kontzepzio
bakarra duen eta denei ezartzen zaien ikuspegi eurozentriko edo
mendebaldarra, bata, eta kulturen aniztasuna aintzat hartu eta bakoitzari
bere izaera berezia aitortzen dion ikuspegia, bestea. Horren arabera,
Mendebaldez kanpoko kulturak egoera bikoitzean aurkitzen dira egun:
“marcadas por la superposición de dos historias y, además, de dos construcciones
del tiempo: la suya y la del mundo occidental” (ibid.: 344).
Sanchez Carrionek ere arazo berari heldu dio. Kulturen historian bi aro
bereizi behar direla dio, bakoitzak bere erritmoari eutsi dion aroa, aro
asinkronikoa, eta, Mendebaldeko kultura nagusituz eta gainerakoei bere
parametroak ezarriz joan ahala, hedatu den aro sinkronizatzailea
(Sanchez Carrion 1992: 131). Adibide garbia Amerikako indioena da:
han aldi asinkronikoa zurien etorrera baino lehenagokoa eta sinkronikoa
zurien ondokoa izango lirateke.
Gure kasuan, egin nahi dudan paralelismoa ulertzeko, kultura bat
euskal kultura litzateke eta bestea, eurozentrismoaren parametroetan
oinarritutakoa, erdal kultura. Euskal Herriko aldi asinkronikoa, hau da,
besteen gurpilean irentsia izan gabe berezko bilakaera eraman zuenekoa,
oso ezezaguna zaigu, Antzin Arotik harremanetan egon da-eta kultura
indoeuroparrekin. Geroztik Mendebaldeko kultura nagusiekiko aldi sinkronikoan
bizi izan dela esan daiteke, nahiz eta euskararen historia azaltzerakoan
esanguratsuak diren gorabehera handiak —Erromatar inperioa
hondatu zenekoa, esate baterako— izan. Sinkronia/asinkronia irizpideen
arabera, mailaketa bat egin daiteke erdal kulturaren esku hartzeari
dagokionez: XIX. mendera arteko gizartea, alde batetik, eta, bestetik,
industri gizartea, zeinak beste kulturak asimilatzeko joera areagotu egin
baitzuen. Ikerketaren urteak (1863-1936), beraz, Nafarroako euskaldunen
gaineko sinkronizazioa edo eragin berdintzailea gehitu zen aldian
kokatzen dira.
1.2.3 Nafarroako hizkuntz desoreka estrukturala
“Nafarroako hizkuntz eta kultur tradizioa” atalean (3.5) azaltzen
denez, Nafarroa gizarte eta egitura politiko konplexua da, bi komunitate
biltzen ditu bere baitan, euskalduna eta erdalduna, eta bertan talde
erdaldunak bere pisua du antzinatik. Are gehiago, Nafarroako erakundeak
eta gizarte-dinamika orokorrak komunitate erdaldunaren ingu-
21. Historiagileek darabiltzaten ikuspegiez ikus, esaterako, Marc Ferro (1990)
liburu argigarria.
35