Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
hizkuntza nagusia, gizarte-egoerek beraiengandik espero zuten hizkuntza
eta talde-kidetasunekoa: euskara.
Baina oso azpimarragarria da, orobat, askotan —nazio maila, kultura
eta nazioartekoa— gizarte-egoerek euren hizkuntza baztertu eta beste
bat, gaztelania, erabiltzea “espero” zutela uitziarrengandik, itxaropena
ezezik sari eta zigorren mekanismoak ere martxan jarriz, jakina. Halaber,
talde-kidetasunari dagokionez, normalean euren taldeko kidetasuna
adierazten zuten uitziarrek, baina zenbaitetan —soldaduzkan, erdaldunekiko
harremanetan...—, iseka eta mesprezurik jasoko ez bazuten,
beren hizkuntza izkutatu eta erdaraz ahalik eta hobekien jardun behar
izaten zuten, erdaldunen taldeko kidetasuna adieraztera eramanik.
Ikuspegi antropolinguistikoak komunitatearen kultur eta hizkuntz
baloreen eta komunitate-partaidetza sentimenduen aldetik aztertzen du
hizkuntzaren hautaketa, hurbilketa soziologiko eta psikosozialen emaitzei
sakontasuna gehituz. Oro har, euskara hautatzen zuten uitziarrek
euren hizkuntzatzat, ikusi bezala, eta, aipaturiko irizpideen arabera, hautapen
horren bidez komunitatearen baloreetan lehentasuna euskal kulturari
ematen ziotela adierazten edo sinbolizatzen ari ziren.
Ezaguna dugu, halaber, komunitate-partaidetza euskal hizkuntz
komunitatean kokatzen zutela, baina egoera apur bat nahasiagoa zen.
Tartean bi komunitate aurkitzen ditugu, ez bakarra: gertukoaren mundua:
herria edo eskualdea —hizkuntz komunitatea— eta urrutikoaren
mundua: Nafarroa, edo Espainia, —erkidego politikoa—. Biak hierarkizaturik
zeuden: goialdean Nafarroa zegoen eta behealdean, aldiz,
Uitzi, bestearen zati bat zena eta bere mende zegoena (ikus 3. irudia
2.3.2 atalean). Badakigu Nafarroa, bere osotasunean, erdararen irudira
eraikitako egituraketa zela (ikus 3.5 atala) eta bere hizkuntz arauak ezartzen
zizkiola herri edo eskualdetik atera eta barruti osoaren mailan aritu
nahi zuen orori. Horixe adierazten eta islatzen du uitziarren hizkuntz
hautaketak, hots, komunitate-partaidetza bikoitza, euskalduna eta nafarra,
hurbila eta urruna, zutela, eta Nafarroa, edota Espainia, mailatik
zetozkien kontuek gaztelania ezartzen zietela eta, aldi berean, ezarpen
horri erdaraz ikasten egokitzen ziztzaizkiola beraiek.
Hizkuntzaren gaineko ekintzak
Azpimarragarriena ekintzarik eza da, zalantzarik gabe. Uitziarrek ez
zuten euskararen egoera ez hobetzeko ez okertzeko jarduera nabarmenik
burutu. Haien euskararekiko atxikimendua ikusita, ulergarria da kaltetzera
jo ez izana eta ez du merezi horretaz luzatzea. Euskarak hutsune
objektiboak —irakaskuntza, idatziaren alorrak, administrazioa,
Nafarroa mailakoak...— zituen eta uitziarrek biziki pairatzen zituzten,
jakina denez, baina beraiengandik ez zen egoera hobetzea bilatzen zuen
351