Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
¿A quién podrá ofender la verdad? (…). Badakite ere Laphurdin izan ditut
adisquide onec cembait eta nola maite dudan eskuara, nola ikasi dudan
mintzaixa eder eta zahar hura, nola nahi nuken hura ere bizi dadin. Bainan
nor ausartuko dá gauzen ibiltzeari buruz alchatzera, demborari erranez:
eztuk eginen hire obra? Hobe zait munduco gorabeherei yarraikitzea oroiturik
atsotitzak erráiten duenez: oro nahiz, oro gal!
(Vinson 1879: 148)
1882. urtean, azkenik, bost urte lehenagoko esaldia hitzez hitz errepikatu
ondoren, zera erantsi zuen: “La langue basque, qui, n’en offre
d’ailleurs aucun intérêt pratique, malgré son extrême importance scientifique,
est manifestement en train de disparaître” (1882: 66).
Atzetik XIX. mendeko “zentzu komunaren” indar edo babesa zuten
estereotipo, ideia eta aurreiritzien multzo honen aurka altxatu zen
Bonaparte, ezerk ez zuela euskara hil-beharrean zegoenik adierazten esanez:
«Tout fait prévoir la mort prochaine de l’escuara ou euscara», continue M.
Vinson. Rien n’indique, répondons nous, que le basque ait envie de mourir.
Cette langue contre laquelle M. Vinson conserve une rancune, (…)
continuera à vivre pour des siècles, nous le promettons bien à M. Vinson,
à la grande satisfaction des vrais linguistes et des vrais philologues.
(Bonaparte 1877: 6)
Gainera, zioen Bonapartek, nondik atera ote du Vinsonek euskaldunak
herri ikasigabea direla, hortik gero aldameneko herrien parean jarri
nahi izanez gero euskara baztertu behar zutela ondorioztatzeko?:
M. Vinson, toujours aimable envers les Basques, se plaît à tàcher de faire
croire (…) que ce peuple illettré ne peut se mettre au niveau de ses voisins
qu’en oubliant son antique langage. A d’autres! Quand même M. Vinson
aurait le pouvoir, presque miraculeux, de transformer, par son rare talent,
en vérité palpable une erreur aussi manifeste que celle qui consiste à dire
existencia en el mundo, de las cuales salían victoriosas las lenguas indoeuropeas” (ibid.:
181). Euskara, noski, heriotzaren aldian bide zegoen.
Darwinen biologi eboluzionismoa eta Spencerren gizarte-eboluzionismoa ez dira
gauza bera eta biologiaren barrutian balio duen teoria gizarte-zientzienera hedatu izana
oso kritikatua izan da. Levi Straussen iritziz (1993: 51-3), adibidez, “el evolucionismo
biológico y el pseudo-evolucionismo [soziala] que aquí hemos visto, son dos doctrinas
muy diferentes. La primera nace como una vasta hipótesis de trabajo, fundada en
observaciones, cuya parte dejada a la interpretación es muy pequeña. (…). Pero cuando
pasamos de los hechos biológicos a los hechos de la cultura, las cosas se complican
singularmente. (…). Anterior al evolucionismo biológico, teoría científica, el evolucionismo
social no es, sino muy frecuentemente, más que el maquillaje falseadamente
científico de un viejo problema filosófico”.
279