Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Bonaparte Printzearen eta Bere Laguntzaileen Lekukotasunak
tzeak, aldiz, euskara askoz beherago hitz egiten zela azaldu zuen,
Garesen eta Orba ibarrean hain zuzen; eta muga hegoalderantzago eramateaz
gain, euskara garai hartan pairatzen ari zen atzerakadaren
garrantziaz ohartarazi zien bere garaikidei nahiz geroztikako jendeei 158 .
Euskalkien kontuan bezalaxe, Bonapartek ez zuen berez errealitatea
aldatu, hau da, Garesko euskaldunak hor zeuden, berak erakutsi nahiz
erakutsi gabe, baina ezagutza —izana ematen duen izena— Bonaparteri
esker aitortu zitzaien horko euskaldunei.
Euskararekiko jarreretan alde kognitiboak eta alde afektiboak,
Fishmanen terminologiari jarraikiz (ikus 2.3.2 atala), bereizten baditugu,
orain arte aipatutakoak alde kognitiboen sailekoak lirateke. Alderdi
hau franko areagotu zen Bonaparteren ikerketen eraginez, ikusi bezala,
baina horrez gain, hainbat euskaldunen jarrera afektiboen aldakuntzan
ere zeregin zuzena izan zuen Bonapartek. Orokorrean, euskaltzaletasunaren
aro berri baten hastapenetan aurkitzen dugu Bonaparte printzea
eta bere eragina arrazoi bat baino gehiagoren emaitza dela esan daiteke.
Horrela, bera bezalako atzerritar baten euskararekiko jakinminak hainbat
euskaldunen euren buruarekiko konfiantza piztu edota berrindartu
zuen, are gehiago euskararen etorkizunaren sendotasunaz erabateko baikortasuna
adierazi zuela gogoan edukita. Halaber, euskal literaturaren
garapenaren bultzatzaile sutsua izan zen Bonaparte, euskararen ortografia
bateratzeko saioetan parte hartze nabaria izan zuen (Bonaparte 1876:
14; Zuazo 1988b: 239-43) eta, oro har, euskararen aldeko orduko ekimen
nagusiei lotuta edota babesa emanez agertu zen, Arturo Campioni
eta bere “Nafarroaco Euscarazco Elcargoa-Asociación Euskara de
Navarra” 159 eta Revista Euskara-ei, besteak beste. Luzeago jardungo dut
gai honetaz “Hizkuntzaren gaineko ekintzak” izeneko atalean (5.1.6).
5.1.2 Hizkuntzaren ezagutza Nafarroan Bonaparteren lekukotasunen
arabera
Bonaparteren lekukotasunik landuena euskararen ezaguerari buruzkoa
da zalantzarik gabe. Haren berri dagoeneko aztertua dugun mapan
(ikus 4. kapitulua) eman zuen eta, dakigunez, eremu euskaldunaren bai-
158. Bonaparterena bezalako lan baten beharraz Reclus mintzatu zen 1867. urtean,
dirudienez printzearen maparen berri jakin gabe: “Para darse cuenta de este fenómeno,
tan considerable en la historia de la humanidad, de la desaparición gradual de
un idioma ante un dialecto vencedor, sería de la mayor importancia trazar actualmente
el límite cierto del euskera; pero nadie piensa en emprender esta labor” (1929: 60).
159. Elkartearen erdal izena “Asociación Euskara de Navarra” zen eta euskarazko
itzulpenean “Nafarroaco-Euscarazco Elcargoa” izena eman zioten (Revista Euskara I,
1878, 5). Nik neuk bata, bestea zein bakoitzaren laburpena —Euskara elkartea,
Asociación Euskara, Euscarazco Elcargoa— erabiliko ditut, betiere elkarte bera adierazteko.
274