Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskararen Aldeko Lan eta Mugimenduak
8.3 Ekimenak
8.3.1 Ezaugarri orokorrak
Mugimendu euskaltzaleen ekimen asko aipatuta daude jadanik, eta
baita koherentzia ematen zieten ideologia eta jarduera egitasmoa (8.2.1-3
atalak) ere. Oraingo atalean ekimen horien sailkapen eta aurkezpen orokorra
egingo dut, jakinik, aldi berean, guztiak aipatzea edo, are gutxiago, haiei
buruzko zehaztasunak ematea, ezinezkoa dela: oso zabala da epea —hirurogeita
hamahiru urte—, hiru belaunaldik hartu zuten parte —Euskara
elkartea, Euskal-Esnalea eta Euskeraren Adiskideak taldeetakoak, nonbait—
eta Nafarroako geografiaren zati handi bat besarkatzen dute.
Hizkuntz komunitatearen portaera sistemaren terminoetan hitz eginez,
alor guztiak landu zituzten Nafarroako mugimendu euskaltzaleek.
Bestalde, esanda dugunez, desberdinak izan ziren euskal hizkuntz komunitatearengana
zuzentzen zituzten jarduerak eta erdal hizkuntz komunitatearenganakoak.
Angel Irigarayren hitzetan, helburu bikoitzarekin lan egiten
zuten: “dediquen casi todo su esfuerzo a mantener el euskera donde
aún se halla, mediante fiestas, premios; y a excitar su amor en los demás
sitios” (Irigaray, A. Para «Etxe-Zar». La Voz de Navarra, 1935-04-26).
Lehentasuna euskaldunen euskararen aldeko jarrera sustatu eta areagotzeari
eman zioten. Ideologi sistema, argudiobide nagusiak, propaganda,
eztabaidak, argitalpenak, ekintzak, eta abar, denak funtsean helburu
horren inguruan eratzen zituzten, Campionek, adibidez, Euskal-
Esnalearen Auzako (Ultzama) batzarreko (ikus 33. irudia) hitzaldiaren
amaieran laburbildu zuenez: “Baño gauza aiñ okerra [euskararen baztertzea]
zuzentzeko, eta zutik jartzeko, lendanez Euskaldunak maite bear
dute euskera. Gaur onara etorri geran jaunak, opa ta nai degu
Euskaldunak euskalzaleak izan ditezela. (…). Gora Ulzamako ballea, eta
gora euskara maitagarriya, Ulzamako ballean iñoiz, sekulan ilko ez dá!”
(La asamblea de Auza. Euskal-Esnalea I, 1908, 69).
Jarrerak hobeagotzea bilatzen bazuten, euskaldunek aukera zegoen
guztietan euskara hauta zezaten izaten zen. Lurralde euskaldunetan
“Eskuara errekarat?” galdetzen zuen Manezaundik, zera gehituz:
“Deithoragarri da herri euskaldunetan ikhusten duguna. (…). Odoleko
deiari ukho egiten da eta nolanahi erortzen dira arrotzen azturetan eta
mintzoan” (1990: 261). Ederki zekien Manezaundik euskara ez zela berez
atzeraka egiten ari, galeraren ibilbideko urrats bakoitza hiztunen hautaketa
jakin bati zor zitzaiola, euskaraz jardun beharrean erdara nahiago zuten
une edo egoera bakoitzean gertatutakoa, eta horrexegatik “Gauden eskualdun
Eskualherrian” (ibid.: 263) erantzuten zuen. Eta Larrekok ere dei bera
egiten zuen: “Euskaldun ona… euskaldun” (1992a: 79).
Euskararen ezaguerari dagokionez, esana dugu haien ustez gaitasun
mailarik handiena herri euskaldunetako jatorrizko lagunek zutela eta,
hauen artetik, naturaltasunari euskara landua gehitzen ziotenek.
Nafarroako euskaltzaleen ekimenak bi lerroak sendotzera zuzentzen
496