Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskararen Bilakaera Iraupen Luzeko Bost Gairen Argitara
herriko saltzaileak, hiriguneetako erosketak…— biderkatzea nabarmendu
behar da bereziki (ibid.: 225). Zein hizkuntzatan egiten ziren negozioak?
Ezinezkoa da erantzun zehatza ematea, faktore anitzen araberakoa
baita: herri jakin batera, adibidez, nondik zetozen gurdi eta zaldi-kotxeak?
Zenbat lagun zeramatzaten barruan? Zein zen haien hizkuntza?
Idatzita gelditu zen guztiak frantsesa erakusten du, baina mintzatua,
ordea, oso bestelakoa izango zen: “si on pense aux millions de paroles
envolées pour toujours, qui furent dites, à raison peut-être de cent mille
pour une lettre qui s’écrivait, la réserve s’impose” (ibid.: 225). Kanpotik
etorritako saltzaileekiko harremanetan, nola hitz egiten zuten?
Denetatik izango zen: “On «fait l’article» pour vendre, non pour enseigner.
Qui n’a entendu, il y a seulement trente ou quarante ans, les marchands
de petite ville, barboter le patois d’un peu de français, et frotter
le français d’un peu de patois?” (ibid.: 226). Eragin orokorra, hala ere,
ukaezina zen: “En augmentant les relations entre les villes et la campagne,
il n’est pas contestable que le développement du commerce sur route
a assuré à la langue centrale des chances nouvelles de se répandre” (ibid.:
227).
Errepideen zabaltzeak beste ondorio bat ere ekarri zuen: posta zerbitzuen
garapena eta, horrekin batera, liburuen eta prentsaren hedapena.
Oroitzen bagara, herrietan ez zen irakurtzen, besteak beste, etxeetan
zer irakurririk ez zegoelako. Arazoa posta zerbitzuaren hedapenak konpondu
zuen eta handik aurrera kontaezinak izango ziren Frantzia osoan
barrena egunero ibiliko ziren liburu, aldizkari, egunkari eta mota guztietako
idazkiak, ia guztiak frantsesez eginak, noski. Inprenta asmatu
zenez geroztik, “on n’avait créé aucune machine de diffusion comparable
à la poste aux lettres qui désormais emportait presque tous les jours
des périodiques à travers tout le pays. Un quotidien qui, cinquante ans
plus tôt, aurait été un non-sens, était possible en 1776. Il se créa. Avec
lui, et avec les autres publications, c’était un flot d’écrits français que les
«magasins» emportaient sur tout le pays” (ibid.: 231).
Elebitasuna
XVIII. mendeko gizarte-aldaketek frantsesaren alde eragin zuten,
aztertu dugunez, baina ez zuten gainerako hizkuntzen desagerpena ekarri.
Frantziako biztanle kopuru handi batek 1789.ean nork bere ama hizkuntza
baizik ez zuela ezagutzen alde batera utzita —Ipar Euskal Herria,
esaterako, ia euskaldun hutsa zen (ibid.: 237)—, frantsesez ikasten zutenek
ez zuten euren hizkuntza baztertzen eta, orokorki, elebitasun egoeretara
iristen zen: “En général, le français ne remplaçait pas la langue
indigène dans l’usage quotidien. Les deux langages se juxtaposaient. On
savait tant bien que mal le français, on usait du patois” (ibid.: 319).
Jendeen lehen hizkuntza —ama-hizkuntza eta norberaren adierazpide
nagusia— herrikoa zen eta frantsesa, aitzitik, baita gizarte goi-mailetan
184