Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

More documents

Recommendations

Info

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa —Na hará estar vuestro amo en casa ¿verdá? —En este instantico no de contau. Si habrías venido hace menos de la mita de un cuarto de hora, pillar y le estarías; pero enseguida de echar el taco síha ido a casa Patriciorena pa haber de preparar algunas cosas porque mañana quieren hacer matacherri. ¿Pa lo qué le querías? —Pa decirle que esta noche, luego de tocar las oraciones, le vamos a hacer dar el Señor al agüelo. —¡Virgen Santa! ¿Ya sabes lo que me dices? ¡Si el jueves me lo surtí tropezar ande vuestra era y estaba tan biscorrico! (Testaut 1947: 88) Candido Testautek paperean ipini zueneko, baina, oso hedatua zegoen ikuspegi hori Nafarroako erdaldunen artean, jadanik 1863. urtean Perico Alejandriak (1863: 96) ere horrelako erdara mordoiloaren berri emana zuen eta: “Joana-Mari coge el chico / pero no lagas quilicas / lo pondrás cucurubico / cuando quiera hacer chirricas”. Azpi literatur-jenero bat dela esan dezakegu, bada. Nolako gaztelania erabiltzen zuten orduko euskaldunek, horrek ikerketa berezia beharko luke eta orduan jakingo genuke jeneroaren legeen arabera taxututako karikatura edo egiazko lekukotasunak ote diren horiek, bietatik seguraski, baina garbi dago erdal irakurleek euskaldunen gaztelania erakutsitako moduan irudikatzen zutela. Alegia, goiko pasarteak zerbaiten lekuko fidagarri baldin badira, erdaldunen euskaldunekiko ikuspegiarena da. Arestian esan bezala, testu hauen egiantza —denek sinesgarritzat jotzea— ez zetorren errealitatea islatze hutsetik, erdaldunen artean nagusi zen uste orokorrarekiko adostasunetik baizik. Bestalde, esan beharra dago kontakizun hauen asmatzaileak ez zirela batere orijinalak izan. Hizkuntza nagusietako hiztunek atzeraka ari diren, edo bigarren mailakotzat jotzen dituzten, hizkuntzen bizkar barre egitea jokabide ezaguna da literatura soziolinguistikoan, Weinreichek erakutsi bezala 227 : “Las lenguas en desuso también adquieren fácilmente asociaciones cómicas. Las columnas en patois de los periódicos suizos o las secciones en alemán de ciertos periódicos de Pensylvania están principalmente limitadas a asuntos cómicos” (1974: 201). Epaitegietako prozesuak Azkeneko urteotan ezagutuz joan diren prozesuak iturri emankorra suertatzen zaizkigu erdaldunen euskarari buruzko mentalitatea ezagutzeko lanean. Esana dugu erdal mundua ez zela gehiegi euskal kulturaz arduratzen. Axolagabekeria edo ezikusiarena egitea zen haien jarrera 227. Ikus, halaber, Jose Maria Larrearen (1994: 108-9) “Euskaldunekiko humorea” atala. 389
Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara nagusia. Baina salbuespen esanguratsu bat izan da: jokoan diru interesak zeudenean. Bi bakarrik ziren, nik dakidala, euskalduna izateko baldintza eskatzen zuten lanbide motak —“con el salario, provechos y emolumentos correspondientes” (Jimeno Jurio 1995c: 494)—: herri euskaldunetako elizgizona eta Nafarroako Eliz nahiz Errege-auzitegietarako eremu euskalduneko lekukotasun hartzailea 228 . Eliz auzitegian, 10 hartzailetatik, 6 erdaldun (“romanzados”) eta 4 euskaldun (“bascongados”) zeuden 1765. urtean (Irigaray 1966: 74); Errege-auzitegian, berriz, 24 hartzailetatik, 15 erdaldun eta 9 euskaldun (ibid.: 82). Txanda bereziak antolatzen ziren eta hizkuntza bakoitzeko biltzaileak zegokien eremuan aritzen ziren. Gehiago ziren, beraz, hartzaile erdaldunak euskaldunak baino, nahiz eta euskaldunen barrutia, eta prozesu kopurua, handiagoa izan, hartzaile erdaldunek beraiek aitortzen zutenez: “los negocios q. de oficio y de partes incesantemente se ofrecen en la tierra vascongada, q. ocupa más de la mitad de este Reino” (ibid.: 82). Bi lanpostu motetan sortu ziren gatazkak eta arrazoia bera izaten zen beti: erdaldunek beraientzat nahi zituzten lanpostu haiek ere. Eztabaidak epaitegietara eramaten ziren eta han alde bakoitzak bere argudioak aurkezten zituen. Oraingoan erdaldunen arrazoibidea aztertuko dugu, gure xedea erdaldunen euskarari buruzko iruditeria kolektiboaren ezagutzan aurreratzea da eta. Aipatuko ditudan eztabaidak honako herri edo toki hauetan gertatu ziren, kronologikoki ordenatuta: Galipentzu (1571), Arandigoien (1581), Uskartze (1605), Lizarrako San Juan parrokia (1607), Iruñeko San Zernin parrokia (1645), Agoitz (1697), Eraul (1723), Larrion (1723), Nafarroako Eliz-auzitegiko hartzaileak (1765-1778), Nafarroako Errege-auzitegiko hartzaileak (1765-1778), Urraul Goiti (1785), Agoitz (1788) eta Badoztain (1821). Erdaldunen eskakizuna, esan bezala, ordura arte euskaldunek betetako postuak handik aurrera, euskaraz ez jakin arren, beraiek ere betetzea izan ohi zen, diskurtsoen eraginkortasun soziala, edo zeregin performatiboa, begi-bistan utziz. Auzitegietako hartzaileen kasuan bitan banatu zuten eskaera: (1) txanda bakarra eratzeko: “parece justo que asi como el empleo es igual lo fuese también en las ganancias haciéndose el turno comœn para todos” (Irigaray 1966: 83); eta (2) txanda bakarra antolatzen ez zen bitartean, erdalduntzat hartzen ziren herrien zerrendari haiek 228. Horrela dio Jimeno Juriok (1991: 233): “En el fondo del problema subyacen unos intereses económicos personales y de grupo: conseguir un puesto de trabajo, llámese rectorado, abadía, vicaría, beneficio o capellanía, en el caso de los clérigos, o un espacio geográfico donde poder desarrollar su profesión e incrementar sus ingresos los «Receptores» vascongados o romanceados de los tribunales del Reino de Navarra y Diocesanos”. 390
Page 1 and 2:
Jakintza-arloa: Soziolinguistika So
Page 3:
NAFARROAKO EUSKARAREN HISTORIA SOZI
Page 6 and 7:
Aurkibidea 2.3.1.4 Laburpena eta on
Page 8 and 9:
Aurkibidea 7.3.2 Nafarroako erdaldu
Page 10 and 11:
ESKER ONAK Lana egiten lagundu dida
Page 12 and 13:
1. SARRERA Sarrerak bi zati ditu. L
Page 14 and 15:
Nafarroako Euskararen Historia Sozi
Page 16 and 17:
Page 18 and 19:
Page 20 and 21:
Page 22 and 23:
Page 24 and 25:
Page 26 and 27:
Page 28 and 29:
1. irudiak egoera orekatua islatzen
Page 30 and 31:
Page 32 and 33:
Page 34 and 35:
Page 36 and 37:
Page 38 and 39:
2. OINARRI TEORIKOAK: EUSKARAREN HI
Page 40 and 41:
Page 42 and 43:
Page 44 and 45:
Page 46 and 47:
Page 48 and 49:
Page 50 and 51:
Page 52 and 53:
Page 54 and 55:
Page 56 and 57:
Page 58 and 59:
Page 60 and 61:
Page 62 and 63:
Page 64 and 65:
Page 66 and 67:
Page 68 and 69:
Page 70 and 71:
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Page 78 and 79:
Page 80 and 81:
Page 82 and 83:
Page 84 and 85:
Page 86 and 87:
Page 88 and 89:
Page 90 and 91:
Page 92 and 93:
Page 94 and 95:
Page 96 and 97:
Page 98 and 99:
Page 100 and 101:
Page 102 and 103:
Page 104 and 105:
Page 106 and 107:
Page 108 and 109:
Page 110 and 111:
Page 112 and 113:
Page 114 and 115:
Page 116 and 117:
Page 118 and 119:
Page 120 and 121:
Page 122 and 123:
Page 124 and 125:
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 134 and 135:
Page 136 and 137:
Page 138 and 139:
Page 140 and 141:
Page 142 and 143:
Page 144 and 145:
Page 146 and 147:
Page 148 and 149:
Page 150 and 151:
Page 152 and 153:
3. EUSKARAREN BILAKAERA IRAUPEN LUZ
Page 154 and 155:
Page 156 and 157:
Page 158 and 159:
Page 160 and 161:
Page 162 and 163:
Page 164 and 165:
Page 166 and 167:
Page 168 and 169:
Page 170 and 171:
Page 172 and 173:
Page 174 and 175:
Page 176 and 177:
Page 178 and 179:
Page 180 and 181:
Page 182 and 183:
Page 184 and 185:
Page 186 and 187:
Page 188 and 189:
Page 190 and 191:
Page 192 and 193:
Page 194 and 195:
Page 196 and 197:
Page 198 and 199:
Page 200 and 201:
Page 202 and 203:
Page 204 and 205:
Page 206 and 207:
Page 208 and 209:
Altsasu Nafarroako Euskararen Histo
Page 210 and 211:
Altsasu Lizarra Nafarroako Euskarar
Page 212 and 213:
Page 214 and 215:
Altsasu Nafarroako Euskararen Histo
Page 216 and 217:
Page 218 and 219:
Page 220 and 221:
Page 222 and 223:
Page 224 and 225:
Page 226 and 227:
Page 228 and 229:
Page 230 and 231:
Page 232 and 233:
Page 234 and 235:
Page 236 and 237:
Page 238 and 239:
Page 240 and 241:
Page 242 and 243:
Page 244 and 245:
4. EUSKARAREN GEOGRAFIA ETA DEMOGRA
Page 246 and 247:
Page 248 and 249:
Page 250 and 251:
Page 252 and 253:
Page 254 and 255:
Page 256 and 257:
Page 258 and 259:
Page 260 and 261:
Page 262 and 263:
Bonaparte Printzearen eta Bere Lagu
Page 264 and 265:
Page 266 and 267:
Page 268 and 269:
Page 270 and 271:
Page 272 and 273:
Page 274 and 275:
284 Bonaparte Printzearen eta Bere
Page 276 and 277:
Page 278 and 279:
Page 280 and 281:
Weinreichek Mazedoniako lekukotasun
Page 282 and 283:
Page 284 and 285:
Page 286 and 287:
Page 288 and 289:
Page 290 and 291:
Page 292 and 293:
302 Bonaparte Printzearen eta Bere
Page 294 and 295:
Page 296 and 297:
Page 298 and 299:
Page 300 and 301:
6. EUSKAL HIZKUNTZ KOMUNITATEAREN S
Page 302 and 303:
Page 304 and 305:
Page 306 and 307:
Page 308 and 309:
Page 310 and 311:
Page 312 and 313:
Page 314 and 315:
Page 316 and 317:
Page 318 and 319:
Page 320 and 321:
Page 322 and 323:
Page 324 and 325:
Page 326 and 327:
Page 328 and 329: Nafarroako Euskararen Historia Sozi
Page 354 and 355: 7. ERDAL HIZKUNTZ KOMUNITATEA ETA E
Page 384 and 385: en hautematea oinarrizko kategoria
Page 412 and 413: Altsasu Nafarroako Euskararen Histo
Page 428 and 429:
Page 430 and 431:
Page 432 and 433:
Page 434 and 435:
Page 436 and 437:
Page 438 and 439:
Page 440 and 441:
Page 442 and 443:
Page 444 and 445:
Page 446 and 447:
Page 448 and 449:
Euskararen Aldeko Lan eta Mugimendu
Page 450 and 451:
Page 452 and 453:
Cuando una tarde del último verano
Page 454 and 455:
Page 456 and 457:
468 Euskararen Aldeko Lan eta Mugim
Page 458 and 459:
frantsesa bere kasuan, zetorren —
Page 460 and 461:
Page 462 and 463:
Page 464 and 465:
En la frontera misma de la naturale
Page 466 and 467:
Page 468 and 469:
Page 470 and 471:
Page 472 and 473:
Page 474 and 475:
Page 476 and 477:
Page 478 and 479:
Page 480 and 481:
Page 482 and 483:
Page 484 and 485:
Page 486 and 487:
Page 488 and 489:
Page 490 and 491:
Page 492 and 493:
Page 494 and 495:
Page 496 and 497:
Page 498 and 499:
Page 500 and 501:
512 Lizarra Euskararen Aldeko Lan e
Page 502 and 503:
ta hamar bazkide inguru zituen Nafa
Page 504 and 505:
Page 506 and 507:
Page 508 and 509:
Page 510 and 511:
9. ONDORIOAK Laburpen edo sintesi h
Page 512 and 513:
Page 514 and 515:
Page 516 and 517:
Page 518 and 519:
Page 520 and 521:
Page 522 and 523:
Page 524 and 525:
Page 526 and 527:
ERANSKINAK 1. taula. 1863ko eremu e
Page 528 and 529:
Page 530 and 531:
Page 532 and 533:
Page 534 and 535:
Page 536 and 537:
Page 538 and 539:
Page 540 and 541:
(3) Irurtzun (Irurtzun, Etxeberri e
Page 542 and 543:
BIBLIOGRAFIA ABAD, M. (1994). El ca
Page 544 and 545:
Page 546 and 547:
Page 548 and 549:
Page 550 and 551:
Page 552 and 553:
Page 554 and 555:
Page 556 and 557:
Page 558 and 559:
Page 560 and 561:
Page 562 and 563:
Page 564:
show all

Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?