Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Oinarri Teorikoak
dad vital” (ibid.: 661-2). Baina lan hauek guztiak, esan bezala, ez dira
iraupenaz gehiago luzatu.
Interesgarriak dira Arturo Campionen iradokizunak. Iraupenaren
funtsezko indarra gizartearen bizimodua giro euskaldun orokorrean
garatzean ikusten zuen Campionek (1911: 23). Isolamendua, berriz, ez
zitzaion euskararen iraupenaren lagungarri zenik iruditzen: “Anotemos
al paso, la chica influencia que sobre el mantenimiento del baskuenze
ejerce el aislamiento del territorio. El valle de Baztan, p.ej., situado en
una arteria de comunicación nacional é internacional, siempre muy frecuentada,
perdura en su baskismo” (ibid.: 21). Eta ideia bera garatuz,
hauxe esan zuen Zaraitzu ibarrari buruz: “Parece que la naturaleza construyó
allí un inexpugnable reducto para el Basko y sus cosas. (…). Allá
no hay ferrocarriles, ni tranvías, ni paso de automóviles; el forasterismo
y el turismo no tienen ocasión (…). Industriosos los habitantes, con sus
propios recursos cubren sus necesidades de alimentarse, vestirse y alhajarse”
(ibid.: 18). Baina, hala eta guztiz ere, oso isolatuta bizi bide zen
Zaraitzu ibarrean euskara galtzen ari zen. Karlismoa ere, bestalde, ez zen
iraupenerako arrazoia: “los salacencos, al revés de sus vecinos del Este los
ronkaleses, y los del Oeste los aezkoanos, son carlistas, conservando la
misma posición política que adoptaron el año 1823 al levantarse contra
los constitucionales” (ibid.: 18).
Angel Irigarayk sen handiaz euskaldunen atxikimendua azpimarratu
zuen iraupenaren oinarrizko arrazoi bezala:
El euskaldun es o ha sido, contra la opinión actual de muchos, extraordinariamente
apegado y amante de su lengua; no ha dejado de hablarla y estimarla,
a pesar de ser castellano hace siglos todo lo que encontraba escrito (…)
(Irigaray 1935: 601)
Ildo beretik, Jose Anjel Irigarai bere semearen iritziz, euskararen
iraupena nekazari bizimoduan hazitako atxikimendu eta bizitasunean
bilatu behar dugu: “euskaldunengan datzala erranen nuke. Euskaldunak,
alegia, euskerari atxikiak egon direla mendez mende. Nekazalgoari lotua
zegoen herriak abantxu atzo artio iraun du” (J.A. Irigarai 1973: 28),
nekazari bizimodu hori baserriarena izanik: “euskera eta jatorrizko kultura
—sozio ekonomiko baldintzak direla medio, noski— baserriari
esker gorde dira” (ibid.: 42). Era berean mintzatu zaigu beranduagoko
lanetan (1977: 289-91; 1988: 119). Hizkuntz borroka Euskal Herrian
liburuak (Euskaltzaindia 1979) ia oharkabean mota bereko arrazoia
eman zuen: “eredu euskaldunean mamitutako mundu kulturalaren
barruan” (ibid.: 45) gertatu zen euskararen iraupena, transmisioaren
giltza familian aurkitzen dela gaineratuz (ibid.: 46). Baina, zoritxarrez,
oso emankorrak gerta zitezkeen intuizio horiek ez dute segidarik izan
ikerketa mailan.
62