Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Lana eta ekonomi jarduerak ere herriko bizimoduaren inguruan
zituzten antolatuta nagusiki eta horietatik hauek aipatu dituzte: nekazaritza
eta abeltzaintza, trenbidea, berun-meatzeak, kontratistak eta
basoa: zura eta egur-ikatza. Ez zen, beraz, soilik baserriko lana (JM eta
M: 3). Komunalak —basoa eta— oso on eta aberatsak ziren, zur asko
zegoen eta dirua ematen zioten herriari (ibid.: 7). Bestalde, lau ostatu
zeuden Uitzin, “herri txiki hontan” (ET: 16). Lan guztia euskaraz egiten
zuten, burdinbideko geltokiarena izan ezik, herritik bi kilometrotara
zegoen geltokia familia erdaldun batek baitzeraman. Beste ekonomi
jarduera garrantzitsu bat salerostea zen. Tratulariak maiz etortzen ziren
herrira zura erostera eta saltzaile ibiltariak ere agertu ohi ziren. Uitzik
abereak saltzen zituen —zerri eta zerrikumeak, behorrak, e.a.— eta
horretarako Irurtzungo eta Iruñeko ferietara joaten ziren. Tolosako
feria ere aipatu zuten eta baita Astigarragara gaztak saltzera joandako
baten kasua ere. Saleroste lanetan bi hizkuntzetan, euskaraz zein erdaraz,
aritzen ziren.
Pertsonen bizitzaren atal garrantzitsu bat jai eta jolasarena da eta hau
ere herriko bizimoduan aurkitzen zuten: “San Migel zela, Gorritiko
pesta zela, garai haietako gure dibertsioa hori zen” (ET: 3). Festa nagusiak
San Migelak ziren, irailaren 29an, oso jai onak zirela diote eta etxeetan
kanpoko ahaide ugari jasotzen zituzten: “Pestetan etortzen ziren,
pues, parienteak edo, binipin parienteak, kanpotik (…), kanpoko jendea
etortzen zen bazkaltzea edo” (ibid.: 3-4). Berdin egiten zuten
Uitzikoek eta auzo herrietako festetara joaten ziren: Gorritira, Leitzara,
Etxalekura, e.a. Beste jai moduko batzuk ere egiten zituzten:
Donibanekoak —“San Juan bezpera ta Sanjuanak” (ibid.: 8)— eta inauteriak
188 , bakoitzak bere ohitura eta kanta edo bertso bereziak zituela.
Parranda giroari dagokionez, izugarrizko garrantzia ematen diote
Artazuriketaren ohiturari, baina horretaz beherago hitz egingo dugu.
Atseginaldia ez zen herrira mugatzen eta kanpora ere ateratzen ziren,
Iruñeko Sanferminetara, Donostiako estropadetara edota Lasarteko
zaldi lasterketetara, kasu. Orduko giroaren laburpen ederra elkarrizketan
agertu zen: “festa giroa handia zen erabat, akordeoiak, organista, mutilek
eta neskek batean kantatu, festa egitera ez zuten inora joan beharrik”
(JM eta M: 7).
Era berean, sexuen arteko harremanak bideratzeko aukera ere herriko
bizimoduak berak ematen zien eta hori dela-eta berriro ere Artazuriketa
188. Uitzi inauteriak ospatzeari eutsi zion herri bakarrenetakoa izan zela diote elkarrizketatuek
(JM eta M: 7) eta gauza bera uler daiteke Juan Garmendia Larrañagak
Carnaval en Navarra liburuan (1984: 133-4) Uitziko inauteriei eskainitako atalean.
325