Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskal Hizkuntz Komunitatearen Sistema Historikoa: Uitziko Landa-Ikerketa
Norberaren nortasuna............... Euskara
Familia...................................... Euskara
Lana ......................................... Euskara, gaztelania (azokak…)
Herria....................................... Euskara, gaztelania
Nazioa199 ................................... Gaztelania, euskara200 Kultura ..................................... Gaztelania, euskara (erlijioa)
Nazioartekoa201 .......................... Gaztelania (eta beste)
Beraz, norberaren nortasuna, familia, lana eta herriko bizimodua euskara
eskatzen zuten esparruak ziren Uitzin. Herritik atera eta nazio mailako
esparruan kokatuta, bazekiten lagun askorekin euskaraz mintzatu
ahal izango zirela, eskualde euskaldunetan batez ere, baina Irurtzun igaro
eta nonahi aise jarduteko ezinbestekoa zitzaien gaztelania erabiltzea.
Bestalde, kultura jaso nahi izanez gero erdarara jo behar izaten zuten
nahitaez, erlijio-kulturaren kasuan izan ezik. Nazioa —Nafarroa eta, oro
har, Euskal Herria— eta kultura, hortaz, lehentasuna erdarari ematen
zioten erabilpen-esparruak ziren, eta oraindik gehiago nazioartekoa.
Tipikoki diglosikoa202 dugu, beraz, euskara eta gaztelaniaren zereginen
banaketa.
Irizpide psikosozialak arreta pertsonek egiten dituzten hautaketen
motibazioetan eta berauen gizarte-dimentsioan ipintzen du. Simon
Hermanen “egoera teilakatuen” teoriaren arabera (ikus 2.3.2 atala),
Uitziko kasuan, hiztunek hobekien menderatzen zuten hizkuntza euskara
zen, gizarteak batzuetan euskara eta beste batzuetan gaztelania espero
zituen beraiengandik eta kidetasuna zein urruntasuna euskaldunen edo
erdaldunen taldeekikoak izan zitezkeen. Hizkuntz esparru edo funtzioen
taula berriro gogoratuz, eguneroko bizimoduan bat zetozen uitziarren
199. Nazioaren esparrutzat Euskal Herria hartzen dut, egitura politiko desberdinetan
zatituta zegoela eta uitziarrei zegozkienak Nafarroako erakundeak zirela jakinik ere.
200. Euskal Herrian barrena mugitzen zirenean bi hizkuntzak erabiltzen zituzten,
batzuetan euskara eta beste batzuetan gaztelania, baina hiriburuan, Iruñean, eta erakunde
ofizialetan aurkitzen zuten hizkuntza gaztelania zela gogoan hartuz, honi eman
diot lehentasuna.
201. Zentzu hertsian Euskal Herriko mugaz bestaldekoa litzateke nazioartekoaren
maila, eta zentzu zabalean, Espainiatik kanpokoa. Orduko uitziarrentzat, dena den,
soldaduzka egitera Madrilera edo Zaragozara joatea, adibidez, beste nazio batera joatea
ote zen ez dago batere garbi.
202. Erabiliaren erabiliaz konnotazio gehiegi erantsi zaizkio diglosia hitzari eta,
nire ustez, apur bat higatuta eta kamustuta gelditu da. Gutxitan baliatzen ari naiz hartaz
eta, gainera, bere oinarrizko adiera —zereginen banaketa hierarkizatua bi hizkuntza
edo barietateren artean—, diglosia hitza bera erabili gabe ere, gardentasun osoz
agertzen ari da lanean zehar.
350