Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
kapitulua) konpondu behar dugun egiazko arazoaren aurrean jartzen
gaitu: euskaldun xeheek ez zituzten normalki euren hizkuntz jarrerak
hitzez adierazi, praktikaz baizik.
Bonapartek eztabaida luze eta latzak izan zituen bere garaiko zenbait
hizkuntzalarirekin, Willen Jan Van Eys eta Julien Vinsonekin bereziki 161 .
Orduko ideia linguistikoen giroa (ikus 3.1 eta 7.3.3.1 atalak) ederki erakusten
diguten eztabaida hauetan esanahi soziolinguistiko handiko bi
gai ukitu zituzten: batetik, euskararen hiztegiaren urritasuna eta hitz
abstraktuen gabezia eta, bestetik, euskararen desagerpen edo heriotza,
aurrekoari lotuta dagoena.
Euskararen hiztegiaren urritasunari buruzko eztabaidaren aurreneko
agerpena Bonapartek Abel Hovelacqueri eman zion erantzunean aurkitzen
dugu: “Nous avons de la peine à comprendre que celui qui croit que
le vocabulaire du basque est imparfaitement connu, puisse décider qu’il
est pauvre” (1876: 21). Hurrengo urtean, 1877.ean, ideia berberak plazaratu
zituen Vinsonek, euskararen hiztegia txikia eta hitz abstrakturik
gabea zela eta kontzeptu orokorrak adierazteko hitzak aldameneko hizkuntza
indoeuroparretatik maileguan hartu behar zituela aldarrikatuz:
Le vocabulaire basque est au demeurant fort pauvre. Bien qu’il soit encore
imparfaitement connu, (…) on peut affirmer que les termes réellement
basques n’expriment pas d’idées abstraites. En dehors des mots gascons,
français, espagnols, latins, empruntés, on ne trouve pas de traces d’une
civilisation bien avancée et l’on se trouve en présence de fort peu d’expressions
impliquant une collectivité, une généralisation. (…) c’est vraisemblablement
par leur contact avec les races indo-européenes que les Basques,
ou ceux qui parlaient le basque, sont arrivés à la vie historique.
(Vinson 1877: xiv-xv)
Aipu honek gaztelaniaren eta frantsesaren historiografiaren azterketan
(2.2 atala) eta 3. kapituluan aurkeztu den mundu kontzeptual orokorrera
—indoeuroparren mundu ikuskerara— garamatza zuzen-zunean
eta, hango azterketak errepikatu gabe, argi dago Vinsonek hizkuntza
primitiboak vs zibilizazio hizkuntzak bereizketa 162 duela gogoan. Euskara
abstrakzioa ezagutzen ez duten hizkuntza primitibo edo logika-aurrekoen
artean sailkatzen da, noski, zibilizatua/basatia hierarkian beheko alde-
161. Eztabaida haien aurkezpen sakon eta zehatza Ricardo Gomezek (1989) egin
du. Ikus, halaber, Zuazo (1991: 40).
162. “Uno de los prejuicios más tenaces que ha retrasado los progresos de la antropología
moderna ha sido el de creer en la existencia de una «mentalidad primitiva»
esencialmente diferente de la del hombre civilizado”, esan du Guy Rocherrek (1990:
270). Bere adierazlerik tipikoena Lucien Levy-Bruhl izan zen (La mentalité primitive.
Paris: Alcan. 1922), gizaki primitiboen “logika-aurreko mentalitatea” eta
Mendebaldeko zibilizazioaren “mentalitate logikoa” kontrajarriz (Rocher 1990: 271).
277