Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
kiko erakutsi duten axolagabekeria edo lotsagatik izan dela dioenean:
“Much of popular culture long went unrecorded in writing, not only
because most ordinary people were illiterate, but because the literate
were either uninterested in popular culture, or ashamed of their interest”
(Burke 1988: 10).
“Besteen” basconea lingua edo lingua navarrorum delakoaren aurrean
“geure hizkuntza” dugu, Nafarroako Gorteen hizkeran: lengoage de
Navarra izenekoa, Erriberriko 1329ko Gorteek aitortu zutenez.
Lengoage de Navarra delako hori nafar erromantzea zen, jakina, baina
Nafarroako erresumaren lurralde egitura eta egina zuten hizkuntz hautaketa
hobeki ulertzearren, komeni da batzar haren azterketa zehatzagoa
egitea. Nafarroako Estatuaren oinarrizko printzipioa Erregearen eta erresumaren
arteko hitzarmena —“pacto entre la monarquía y el reino”
(Lacarra 1963: 234)— zen. Erregea gauza bat eta Nafarroako gizartea
beste bat zirelako ideia hau oso nabarmena izan zen XIII. mendean eta
XIV.aren hasieran, frantsesen dinastiaren garaian. Horregatik, adibidez,
Teobaldo I.ak (1234-1253), erregetua izan ahal izateko, aurrez Foruen
zina egin behar izan zituen: “Teobaldo I al ser alzado como rey de
Navarra había tenido que jurar sus fueros. El rey sólo es reconocido
como tal si se somete previamente a las leyes del país. El rey jura, y sólo
después de su juramento es reconocido y jurado por sus súbditos” (ibid.:
234). Beraz, alde batetik, Erregea zegoen eta, bestetik, erresuma. Eta
erresumaren ordezkaritza —erresumako indar eraginkorrena— Gorteek
zuten, beren baitan noblezia, kleroa eta hiribildu onak (“las bonas
villas”) izeneko hiru estamentuen ordezkariak bilduz. Gorteek erresumako
zeregin nagusietan hartzen zuten parte: “Las veremos intervenir en
la coronación de los reyes, juramento y sucesiones reales, en las bodas de
los infantes, en las cuestiones de paz y de guerra, en dictar leyes y ordenanzas
de todas clases” (ibid.: 237).
1329ko Gorteak bereziak izan ziren, Felipe III.a Evreuxkoari (1329-
1343) Foruen zin egitea hartzeko bildu baitziren. Dinastia aldaketa zekarren
errege berriaren izendapenak eta horrek berebiziko garrantzia izan
zuen nafarrentzat: “Los navarros lograban así su vieja aspiración de desligar
su suerte de la del reino de Francia, y a la vez la de restaurar la legitimidad
sucesoria de acuerdo con la legislación del país” (Lacarra 1975:
360). Errege-erreginek arazo bat zuten, hala ere: Frantzian bizi ziren,
Parisen gehienbat, eta ez zituzten Nafarroako ohiturak eta hizkuntza(k)
ezagutzen: “se amoldaban con dificultad a los gustos y costumbres de
Navarra, cuya lengua desconocían” (ibid.: 365). Horrexegatik, Gorte
haietako akordioak hain garrantzitsuak zirenez, eta inolako gaizki-ulerturik
izan ez zedin, aktak bi hizkuntzetan, ohiko hizkuntzaz gain frantsesez
ere —“uno en françes e otro en lengoage de Navarra”—, egin ziren eta
Erregeari eta Erreginari bina kopia eman zizkieten:
239